مطبوعات و رسانه‌ها
نشریات چاپی و آنلاین
فرار مالیاتی پزشکان ۶۵۰۰ میلیارد تومان است.
نادرست
فرار مالیاتی پزشکان چقدر است؟
در سال‌های اخیر اعداد و ارقام متنوعی، از ۷۰۰ تا ۷هزار میلیارد تومان از سوی رسانه‌ها و برخی مراکز پژوهشی به عنوان حجم فرار مالیاتی پزشکان اعلام شده است.
پیش از هر چیز باید تاکید کرد در ایران هیچ آمار و برآورد رسمی درباره درآمد پزشکان وجود ندارد. حتی آمار موجود در سازمان نظام پزشکی درباره تعداد پزشکان هم قدیمی است و با آمار گفته شده از سوی مسئولان وزارت بهداشت مطابقت ندارد. در چنین شرایطی اظهار نظر قطعی درباره مالیات پزشکان یا برآورد دقیق حجم فرار مالیاتی آنها، پیچیده و چه‌بسا غیرممکن است.
با این همه فکت‌نامه تلاش می‌کند از طریق راه‌های غیرمستقیم و از طریق فکتهای کمکی اعتبار اعداد و ارقام گفته شده از سوی منابع مختلف را بسنجد.
پیش از هر چیز ببینیم صحبت از چه اعداد و ارقامی در میان است.
۱- برآوردهای سازمان امور مالیاتی
به گفته سید کامل تقوی‌نژاد، رئیس پیشین سازمان مالیاتی ایران که در حال حاضر معاون وزیر بهداشت است، برآورد حجم فرار مالیاتی پزشکان در ایران در سال ۹۵ حدود ۵۵۰ میلیارد تومان بوده است. آقای تقوی‌نژاد در برنامه گفتگوی ویژه خبری روز دوشنبه ۱۷ خرداد ۹۵ گفته بود: «تخمین زده می‌شود که مالیات پزشکان ۷۰۰ میلیارد تومان در سال باشد اما اکنون این قشر ۱۵۰ میلیارد تومان مالیات می‌پردازند».
این اظهارنظر مربوط به برآوردهای سه سال پیش است و به طور دقیق مشخص نیست که منظور دقیقا فرار از چه نوعی از مالیات است؟ آیا صرفا مربوط به مالیات بر درآمد پزشکان فعال در بخش خصوصی است یا شامل مالیات ارزش افزوده هم می‌شود. با این همه زمینه این گفت‌وگو و همچنین اظهارات بعدی مقام‌های مسئول در سازمان امور مالیاتی این گمان را تقویت می‌کند که تمرکز موضوع فرار مالیاتی روی مالیات بر درآمد پزشکان است.
مرداد پارسال در اظهار نظر دیگری رئیس سازمان مالیاتی شهر تهران گفته بود: «از میان حدود ۲۰ هزار پرونده پزشکان در تهران، تنها ۱۱ هزار نفر برای عملکرد سال ۹۶ اظهارنامه ارائه کردند که میانگین مالیات اعلامی از سوی پزشکان برای هر نفر ۵ میلیون و ۷۰۰ هزار تومان بود. با توجه به رسیدگی‌های انجام شده برای عملکرد سال ۹۵ که تقریبا به همین میزان مالیات ابراز شده بود، براساس آمار و اطلاعات سامانه های طرح جامع مالیاتی، این میانگین برای هر نفر حدود ۱۴ میلیون تومان توسط سازمان تعیین و تشخیص داده شده است».
معنی این گفته این است که پزشکان تهرانی در سال ۹۶ تنها ۶۲ میلیارد تومان مالیات داده‌اند در حالی که بر اساس برآوردهای سازمان امور مالیاتی باید چیزی حدود ۲۸۰ میلیارد تومان می‌پرداختند.
۷۰۰ میلیارد تومان مالیات یعنی چه؟
در برآورد مالیات پزشکان قاعدتا باید حساب پزشکان حقوق‌بگیر شاغل در بخش‌های دولتی و خصوصی را مالیات‌شان به صورت خودکار از حقوق‌شان کسر می‌شود، از بقیه پزشکان جدا کنیم.
در این میان هیچ آمار رسمی درباره جمعیت پزشکان به تفکیک نحوه فعالیت آنها وجود ندارد.
ایرج حریرچی، قائم مقام وزیر بهداشت ۲۶ بهمن ۹۷،به خبرگزاری ایسنا گفته بود بیش از ۱۱۷ هزار پزشک در ایران مشغول فعالیت‌اند. بر اساس اطلاعات موجود در آخرین سالنامه آماری مرکز آمار ایران تعداد پزشکان عمومی، متخصص، فوق متخصص و دندانپزشک شاغل در دانشگاه‌های علوم پزشکی حدود ۴۱،۲۰۳ نفر است. اگر فرض کنیم درآمد اصلی همه این افراد پرداخت‌های دانشگاه‌ها است که مالیات به طور خودکار کم می‌شود، حدود ۷۶ هزار پزشک می‌مانند. اگر فرض کنیم فقط نیمی از آنها به طور مستقل مشغول به فعالیت‌اند (مطب دارند و با بیمارستان‌ها به صورت قراردادی کار می‌کنند) جمعیت پزشکان مشمول مالیات بر مشاغل، چیزی حدود ۳۸ هزار نفر محاسبه می‌شود.
با تقسیم ۷۰۰ میلیارد مالیات را بر این تعداد تقسیم کنیم، سهم مالیات هر نفر ۱۸ میلیون تومان برآورد می‌شود.
بر اساس قانون مالیات‌های مستقیم، مالیات درآمد مشاغل بر اساس ماده ۱۳۱ محاسبه می‌شود. اگر فرض کنیم مالیات درآمد هر پزشک ۲۰درصد باشد به این نتیجه می‌رسیم که از نظر سازمان امور مالیاتی درآمد پزشکان در سال ۹۵ حدود ۹۰ میلیون تومان در سال (۷.۵ میلیون تومان در ماه) برای پزشکان بوده است.
۶۷۰۰ میلیارد تومان مالیات یعنی چه؟
معتبرترین گزارشی که در آن به این عدد اشاره شده، گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس با عنوان «بررسی لایحه بودجه ۹۸؛ نکات مهم و محورهای تصمیم‌گیری» است که ویرایش دوم آن پنجم دی ۹۷ منتشر شده است.
در صفحه ۳۲ این گزارش گفته شده: «کارشناسان این حوزه [سلامت] مقدار واقعی مالیات پزشکان را حداقل حدود ۶۷۰۰ میلیارد تومان در سال تخمین می‌زنند، اما سازمان امور مالیاتی مالیات پزشکان را حدود ۷۰۰ میلیارد تومان در سال تخمین زده است».
در این گزارش هیچ منبعی برای این ادعا یا به نحوه محاسبه این عدد اشاره نشده است. اما این عدد واکنش‌های زیادی به دنبال داشت. از جمله سخنگوی کمیسیون بهداشت مجلس این آمار را فضاسازی علیه پزشکان می‌داند و معتقد است «ما نمی‌توانیم تعداد پزشکان را به تعداد درآمدهایشان در نظر بگیریم. از طرف دیگر طبق تبصره ماده ۱۰۰ قانون مالیات‌های مستقیم، مطب‌هایی که ۱۰ برابر حداقل درآمد در سال را دارند، احتیاجی به تکمیل اظهارنامه مالیاتی ندارند که حداقل درآمد پزشکان در بودجه ۹۷ نیز، ۳۳ میلیون تومان تصویب شد که ۱۰ برابر آن ۳۳۰ میلیون تومان می‌شود، اگر پزشکی تا این مبلغ گردش مالی داشته باشد نیازی به پر کردن اظهارنامه مالیاتی ندارد».
ماده ۱۰۰ قانون مالیات‌های مستقیم مشاغل با درآمد کمتر از ۱۰ برابر حداقل درآمد تنها معاف از پر کردن اظهارنامه می‌شوند و مالیات آنها به صورت مقطوع محاسبه و اعلام می‌شود. بنابراین در برآورد مالیات پزشکان باید مالیات همه پزشکان را محاسبه کرد نه فقط آنهایی که درآمدسالانه‌شان بیشتر از ۳۳۰ میلیون تومان است.
پیش‌تر نیز در نشستی در سازمان دیده‌بان شفافیت مطالب مشابهی بیان شده و سخنران این نشست مالیات پزشکان را چیزی در حدود ۷ هزار میلیارد تومان اعلام کرده بود.
در محاسبات انجام شده درآمد ماهانه پزشکان متخصص ۳۱ میلیون تومان، عمومی ۵ میلیون تومان و دندان‌پزشکان ۲۰ میلیون تومان در نظر گرفته شده است. این اعداد و ارقام در کل جمعیت پزشکان ایرانی ضرب و تقسیم شده و کل درآمد پزشکان حدود ۳۰ هزار میلیارد تومان برآورد شده است.
این محاسبات البته یک ایراد اساسی دارد و آن اینکه بخشی از پزشکان به صورت حقوق‌بگیر در بخش‌های دولتی یا سازمان‌های خصوصی مشغول به کارند و مالیات بر درآمد به صورت خودکار از حقوق‌شان کسر می‌شود.
برآوردهای فکت‌نامه
در ایران به دلایل نامعلومی هیچ آمار یا برآورد رسمی از سطح درآمد پزشکان یا وضعیت شغلی آنها وجود ندارد. اما فکت‌نامه پیش‌تر در یک گزارش با عنوان «آیا پزشکان ایرانی بیشترین درآمد را در دنیا دارند؟» با استفاده از فکتهای کمکی (از جمله اسناد سازمان بیمه سلامت ایران) برآوردی محافظه‌کارانه از میانگین درآمد پزشکان (اعم از پزشک عمومی، متخصص و دندانپزشک) در سال ۹۵ محاسبه کرده بود.
بر اساس این برآورد، میانگین درآمد پزشکان در سال ۹۵، حدود ۱۸۵ میلیون تومان در سال (۱۵ میلیون تومان در ماه) محاسبه شده است. میزان مالیات این مقدار درآمد بر اساس قانون مالیات‌های مستقیم نزدیک ۳۹ میلیون تومان محاسبه می‌شود.
حالا اگر این عدد را در جمعیت پزشکانی که به طور مستقل مشغول به فعالیت‌اند (مطب دارند و با بیمارستان‌های خصوصی و نیمه دولتی به صورت قراردادی کار می‌کنند) ضرب کنیم، می‌توانیم برآوردی از حجم مالیات پزشکان به دست آوریم. با فرض اینکه جمعیت پزشکانی که مشمول مالیات بر مشاغل می‌شوند ۳۸ هزار نفر باشد، کل مالیات بر مشاغل پزشکان در سال ۹۵ حدود ۱۴۸۰ میلیارد تومان محاسبه می‌شود.
این عدد بیش از دو برابر رقم گفته شده از سوی سازمان امور مالیاتی است و البته ۴/۵ برابر کوچک‌تر از رقم ۶۷۰۰ میلیارد تومانی اشاره شده در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس است.
جمع‌بندی
عدم دسترسی به آمارهای رسمی، حتی در حد آمار جمعیتی پزشکان به تفکیک نوع فعالیت باعث شده تا اظهار نظر قطعی درباره میزان درآمد پزشکان و مالیاتی که باید تحت عنوان مالیات بر مشاغل پرداخت کنند، غیرممکن باشد.
با این همه تحقیقات ما نشان می‌دهد، در تخمین فرار مالیاتی ۶۵۰۰ میلیارد تومانی پزشکان بزرگ‌نمایی شده است. همچنین اعداد و ارقامی مانند ۷۰۰ میلیارد تومان مالیات سالانه در سال ۱۳۹۵ که از سوی مسئولان سازمان امور مالیاتی گفته شده نیز اعداد و ارقام درستی نیستند.
فکت‌نامه با در نظر گرفتن چند فرض تلاش کرد تا حجم پولی را که باید پزشکان تحت عنوان مالیات بر مشاغل بپردازند، محاسبه و برآورد کند.
۱- در فرض اول میانگین درآمد پزشکان (اعم از متخصص، پزشک عمومی و دندانپزشک) در سال ۱۳۹۵ حدود ۱۸۵ میلیون تومان تخمین زده شده است. این برآورد بر استفاده از فکتهای کمکی (از جمله اسناد سازمان بیمه سلامت ایران) و با محافظه‌کاری به دست آمده است.
۲- میزان مالیات بر درآمد سالانه ۱۸۵ میلیون تومان بر اساس ماده ۱۳۱ قانون مالیات‌های مستقیم ۳۹ میلیون تومان است.
۳- قاعدتا همه پزشکان مشمول مالیات بر درآمد مشاغل نمی‌شوند. فکت‌نامه جمعیت پزشکان با درآمد مستقل را حدود ۳۸ هزار نفر در نظر گرفته است.
۴- حاصل ضرب دو عدد نشان می‌دهد که با این فرضیات میزان مالیاتی پزشکان در سال ۱۳۹۵ تحت عنوان مالیات بر درآمد مشاغل، حدود ۱۴۸۰ میلیارد تومان است.
۵- ما موفق به پیدا کردن جزئیات عملکرد مالیاتی سال ۱۳۹۵ نشدیم، اما اگر گفته‌های رئیس پیشین سازمان مالیاتی را در آن سال مبنا قرار دهیم و فرض کنیم پزشکان در آن سال ۱۵۰ میلیارد تومان مالیات مشاغل داده‌اند، حجم فرار مالیاتی پزشکان در سال ۱۳۹۵ بیش از ۱۳۳۰ میلیارد تومان برآورد می‌شود.
با این اوصاف به نظر می‌رسد ادعای «فرار مالیاتی ۶۵۰۰ میلیارد تومانی پزشکان» بزرگ‌نمایی‌شده و بر اساس فرضیات نادرست است، همان‌طور که اعداد و ارقامی مانند ۷۰۰ میلیارد تومان نیز دست‌پایین و کمتر از واقعیت محاسبه شده‌اند.