آیا ادعای روحانی درباره خودکفایی بنزین و گازوئیل درست است؟

حسن روحانی چهارشنبه گذشته، ۱۵ اسفند ۱۳۹۷، در جمع مردم لاهیجان گفته است:

«ما به مردم وعده دادیم که در طول دوران دولت یازدهم و دوازدهم کشور را در مصرف انرژی به سمت خودکفایی می‌بریم در این زمینه در آغاز دولت ۶.۵ میلیون لیتر گازوئیل و ۱۲.۵ میلیون لیتر بنزین روزانه به کشور وارد می‌شد اما حدود سه سال است در گازوئیل و نفت و گاز خودکفا شده‌ایم و حتی محصولات مربوطه را نیز صادر می‌کنیم همچنین امروز می‌گویم از مهر ماه سال جاری به طول کامل در زمینه بنزین خودکفا شده‌ایم و از مهر ماه دیگر بنزین وارد کشور نکرده‌ایم».

این وعده البته در فهرست ۱۰۰ وعده روحانی‌سنج ثبت و ضبط نشده، اما در این گزارش تلاش می‌کنیم تا از صحت و سقم این ادعای رییس‌جمهوری ایران سر دربیاوریم.

پیش از هر چیز ضمن بازخوانی فعالیت‌های انجم شده در ۶ سال اخیر و همین‌طور اطلاعات مربوط به تولید و مصرف بنزین و گازوئیل در ایران، تصویری روشن از واقعیت ارائه کنیم.

آن طور که در سالشمار سایت رسمی شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران آمده است، عمده تحولاتی که در دهه ۱۳۹۰ در زمینه تولید بنزین و گازوئیل اتفاق افتاده به شرح زیر است:

 

 

• توليد بنزين مطابق با استاندارد يورو چهار در شركتهاي پالايش نفت امام خميني، شازند و تهران

• افزايش توليد بنزين با راه اندازي واحد كت‌كراكر شماره (2) در شركت پالايش نفت آبادان از ۱/۴ به ۳/۶  ميليون ليتر در روز (۱۳۹۰)

• توليد نفت‌گاز يورو چهار در شركت پالايش نفت تهران (۱۳۹۱)

• بهره برداري از طرح بنزين‌سازي شركت پالايش نفت تهران به منظور بهبود كيفيت فرآورده بنزين (۱۳۹۱)

• تولید نفت گاز (گازوئیل) یورو چهار در شرکت پالایش نفت امام خمینی (ره) شازند (۱۳۹۲)

• بهره‌برداری از طرح بنزین‌سازی شرکت پالایش نفت اصفهان برای افزایش اولی ۱/۸میلیون لیتر در روز (۱۳۹۲)

• بهره برداری فاز اول پالایشگاه ستارۀ خلیج فارس (۱۳۹۶)

• افزایش تولید بنزین پالایشگاه بندرعباس به میزان ۳ میلیون لیتر در روز (۱۳۹۶)

• بهره برداری فاز دوم و سوم پالایشگاه ستارۀ خلیج فارس (۱۳۹۷)

 

 

در این میان نقش بهره‌برداری از هر دوم فاز پالایشگاه ستاره خلیج فارس مهم‌تر از بقیه است.

فاز اول این پالایشگاه، ۱۹ روز پیش از انتخابات ریاست جمهوری دوازدهم در ۱۰ اردیبهشت ۹۶ بهره‌برداری شد.  

قرار بود با بهره برداری از مرحله نخست این پالایشگاه روزانه ١٢ میلیون لیتر بنزین یورو چهار، چهار و نیم میلیون لیتر گازوئیل یورو چهار، یک میلیون لیتر نفت سفید یورو چهار و یک میلیون و ٣٠٠ هزار لیتر گاز مایع تولید شود.

فاز دوم پالایشگاه هم در هفتم تیر ۱۳۹۷ افتتاح شد، چند روز پیش از موعد بازگشت تحریم‌های اقتصادی ایالات متحده آمریکا. در آن زمان گفته شد با راه اندازی این فاز میزان تولید این پالایشگاه تا ۲۴ میلیون لیتر در روز با کیفیت یورو پنج زیاد می‌شود. همچنین ظرفیت تولید گازوییل نیز از ۴ به ۸ میلیون لیتر در روز افزایش می‌یابد.

حسن روحانی در مراسم بهره‌برداری از این فاز اعلام گرد: «پارسال میانگین واردات روزانه بنزین کمتر از ۱۲/۶ میلیون لیتر بوده که این رقم در نیمه نخست امسال به نصف کاهش یافت. قطع واردات بنزین به سبب آسودگی خاطر در پی راه‌اندازی فازهای ستاره خلیج‌فارس است. اگر این پالایشگاه ساخته نمی‌شد ما همچنان وارد کننده بنزین باقی می‌ماندیم».

فاز سوم نیز ۲۹ بهمن ۱۳۹۷ به بهره‌برداری رسید. مدیرعامل پالایشگاه نفت ستاره خلیج فارس در این مراسم اظهارداشت: «هم اکنون با در مدار قرار گرفتن مرحله 3، این پالایشگاه قادر خواهد بود روزانه تا ۴۵ میلیون لیتر بنزین یورو ۵، همچنین ۱۲ میلیون لیتر نفت گاز، ۳ میلیون لیتر گاز مایع و ۲ میلیون لیتر سوخت جت تولید کند».

 

بازخوانی آمارهای رسمی تولید، مصرف و واردات بنزین

آخرین آمارهای رسمی از تولید، مصرف و واردات سوخت مربوط به سال ۱۳۹۵ است و از آن موقع هیچ آمار دیگری از سوی شرکت ملی پخش فراورده‌ای نفتی ایران منتشر نشده است.

 

چنانکه در جدول بالا مشخص است در سال ۱۳۹۲ در زمینه تولید بنزین یک جهش در حد ۷ میلیون لیتر اتفاق می‌افتد و سطح تولید بنزین در ایران بین ۵۵ تا ۶۰ میلیون لیتر در روز می‌رسد.

آمار تولید گازوئیل اما بعد از سال ۱۳۹۳ به زیر ۹۰ میلیون لیتر در روز کاهش پیدا می‌کند. البته میزان مصرف هم بعد از سال ۱۳۹۴ حدود ۲۰ میلیون لیتر در روز کم می‌شود. با این همه تراز تولید مثبت است و در سال ۱۳۹۵، روزانه بیش از ۹ میلیون لیتر گازوئیل مازاد بر مصرف در ایران تولید می‌شود.

آمارهای قطعی تولید و مصرف سال‌های ۹۶ و ۹۷ اعلام نشده است. اما گفته‌ها و آمارهای پراکنده‌ای که جسته و گریخته در رسانه‌ها منتشر شده نشان از آن دارند که میانگین مصرف بنزین در سال ۱۳۹۶ حدود ۸۳ و در تا نیمه اسفند امسال به حدود ۸۸ میلیون لیتر در روز بوده است.

 

جمع‌بندی

آن طور که شواهد و قرائن نشان می‌دهد با بهره‌برداری از پالایشگاه ستاره خلیج فارس، ظرفیت تولید بنزین و گازوئیل در ایران بین ۳۰ تا ۴۵ میلیون لیتر در روز افزایش یافته است. آمارها رسمی نشان می‌دهد تا سال ۱۳۹۵، میزان کسری بنزین در کشور (مصرف منهای تولید) بیش از ۱۸ میلیون لیتر در روز محاسبه شده است. در این سال میانگین واردات روزانه ۱۲/۱ میلیون لیتر و میزان مصرف حدود ۷۵ میلیون لیتر و میانگین تولید روزانه حدود ۵۷ میلیون لیتر در روز بوده است.

آمارهای بعد از سال ۱۳۹۵ برای داشتن برآوردی قطعی در دست نیست، اما گفته می‌شود میانگین مصرف روزانه در سال ۹۷ (تا میانه اسفند ماه) حدود ۸۸ میلیون لیتر در روز بوده است. این رقم ۱۳ میلیون لیتر بیشتر از آمار مصرف در سال ۱۳۹۵ است.

از آن سو ظرفیت تولید هم با بهره‌برداری از ۳ فاز پالایشگاه خلیج فارس تا ۴۵ میلیون لیتر افزایش یافته است. برای پوشش فاصله میان تولید و مصرف، کافی است میانگین تولید بنزین در کشور حدود ۳۱ میلیون  لیتر به نسبت سال ۱۳۹۵ افزایش پیدا کرده باشد.

با این اوصاف می‌توان گفت در صورتی که بهره‌وری پالایشگاه خلیج فارس دو سوم ظرفیت تولید آن باشد و در صورتی که حجم سایر پالایشگاه‌ها هم به نسبت دو سال پیش تغییری نکرده باشد، قطع واردات بنزین، عجیب نیست.

از آن سو نگاهی به وضعیت تولید و مصرف گازوئیل هم در سال‌های گذشته نشان می‌دهد، بعد از سال ۱۳۹۳ میزان تولید بیش از مصرف بوده و بنابراین ادعای صادرات، از نظر منطقی می‌تواند درست باشد.

برای اظهار نظر قطعی و مطمئن البته باید به آمارهای گمرکی صادرات و واردات سوخت مراجعه کرد که متاسفانه این آمار، نه در گزارش‌های گمرکی و نه در آمارهای وزارت نفت قابل دسترسی نیست. با این همه اعداد و ارقام موجود، مغایرتی با ادعای مطرح شده از سوی رئیس‌جمهوری ایران ندارند.

در بحث درباره تولید و خودکفایی بنزین، حتما باید به الگوی مصرف افراطی سوخت در ایران اشاره کرد، همان‌طور که در بحث درباره خودکفایی گندم و سایر محصولات کشاورزی، بدون اشاره به بحران آب، کامل نیست.

بنابراین ما هم باید به این نکته اشاره کنیم که ایران در شرایطی که یکی از بالاترین آمار مصرف سوخت را در سراسر دنیا دارد با سرمایه‌گذاری در زمینه پالایش فراورده‌های نفتی موفق شده تا نیازهای داخلی خود را پاسخ دهد. در شرایط عادی، افزایش ظرفیت تولید بنزین می‌توانست ایران را به یکی از صادرکنندگان بنزین و گازوئیل تبدیل کند که فعلا این اتفاق (به جز صادرات محدود گازوئیل) نیفتاده است. این البته مانع از آن نمی‌شود که در پایان این گزارش بنویسیم که این گفته حسن روحانی که در تولید بنزین و گازوئیل خودکفا شده‌ایم، به گمان نزدیک به یقین «درست» است.

 

*این مقاله نخست در سایت روحانی‌سنج منتشر شده است.