حجم قاچاق سوخت در ایران چقدر است؟

حسن روحانی روز ۱۴ آذر ۱۳۹۷، در نشست خبری در استانداری سمنان گفته است:‌«یکی از مشکلات ما قاچاق بسیار زیاد بنزین و گازوئیل است که رقمی حدود روزانه ۱۰ میلیون لیتر است و دلیل اصلی آن نیز ارزان‌بودن قیمت بنزین و گازوئیل در ایران و گرانی آن در کشورهای دیگر است که البته مسئولان مرتبط با قدرت و شدت با قاچاق مبارزه می‌کنند.»

فکت‌نامه پیش‌تر این موضوع را در گزارشی مفصل درستی‌سنجی کرده و به آن نشان نادرست داده بود.

متن کامل گزارش فکت‌نامه در اینجا قابل دسترسی است. خلاصه جمع‌بندی این گزارش به شرح زیر بوده است:

اعداد و ارقام متفاوتی درباره قاچاق سوخت در ایران گفته می‌شوند. آنچه این روزها در میان اخبار و گزارش‌های خبری از سوی رسانه‌ها گفته می‌شود، روزانه چیزی بین ۱۰ تا ۴۰ میلیون لیتر سوخت (بنزین و گازوئیل) از ایران قاچاق می‌شود.

ما تمام فکت‌ها و شواهد موجود را به دقت بررسی کردیم و به نتایج زیر رسیدیم:

۱– به جز آمارهای کشف محموله‌های قاچاق سوخت، هیچ آمار معتبر دیگری در این زمینه وجود ندارد. اگرچه بازخوانی اخبار و گزارش‌ها نشان می‌دهد، میزان محموله‌های کشف شده در ماه‌های اخیر افزایش یافته است، اما اعداد و ارقام ارائه شده فاصله بسیار زیادی با رقم‌ ۱۰ میلیون لیتر قاچاق روزانه دارد.

۲– اعداد و ارقام گفته شده همه برآوردهایی است که از مقایسه میزان بنزین مصرف شده با میزان مصرف طبیعی به دست می‌آید. بنابراین ما هم تلاش کردیم با استفاده از فکت‌های موجود برآوردی مستقل از حجم قاچاق بنزین به دست بیاوریم.

۳– ما از طریق بازخوانی منابع رسمی آمار مصرف بنزین و گازوئیل را طی سال‌های ۱۳۹۱ تا ۱۳۹۶ محاسبه کردیم.

۴– با استفاده از همین آمار تلاش کردیم میزان مصرف طبیعی سال ۱۳۹۷ را با سه سناریو تخمین بزنیم؛ سناریوی اول به استناد پیش‌بینی رشد ۹درصدی از سوی شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی؛ سناریوی دوم بر پایه رشد ۵ درصدی معادل متوسط رشد مصرف در ۵ سال گذشته؛ و سناریوی سوم فرض کردیم مصرف طبیعی سوخت امسال نسبت به پارسال تغییری نکرده است.

۵– تحقیقات ما نشان می‌دهد، تا پاییز پارسال قیمت بنزین در ایران حتی از بعضی کشورهای منطقه ارزان‌تر هم بوده است. به همین دلیل قاچاق گسترده بنزین تا پیش از امسال، با توجه به سود اندکی که باید در زنجیره بزرگ قاچاق توزیع شود، صرفه نداشته است. قاچاق محدود از مناطق مرزی شمال غرب به ترکیه، در محاسباتی که حول و حوش ارقام و احجام میلیونی قاچاق می‌گردد، قابل چشم‌پوشی است.

۶– آمارهای مصرف امسال تنها تا پایان تیر ماه در دسترس است و تا لحظه نگارش این گزارش عدد و رقم دقیقی درباره میزان مصرف بعد از آن در دسترس نیست. این آمار نشان می‌دهد میزان رشد مصرف در این ۴ ماه، به نسبت مدت مشابه پارسال، بیشتر از ۱۰درصد نبوده است. با توجه به اینکه همین آمار مبنای برآورد از قاچاق میلیونی بنزین و سوخت از کشور بوده است، ما هم آن را مبنای محاسبه قرار داده‌ایم.

۷– مقایسه آمار مصرف امسال بنزین، با هر سه سناریو نشان می‌دهد میزان قاچاق بنزین، حتی با در نظر گرفتن فرض‌ دور از ذهن ثابت ماندن میزان مصرف کمتر از ۸ میلیون لیتر در روز است.

۸– اگر فرض کنیم که الگوی مصرف طبیعی بر اساس پیش‌بینی شرکت پخش فرآورده‌های نفتی، بر اساس رشد ۹ درصدی باشد، میزان قاچاق بنزین در روز کمتر از یک میلیون لیتر است که این رقم هم عدد قابل توجهی در قاچاق بنزین است.

۹– متوسط برآورد قاچاق در سه سناریو کمتر از ۴ میلیون لیتر در روز است.

۱۰– اگر فرض -دور از ذهن- کنیم حجم صادرات گازوئیل همین مقدار باشد، باز هم متوسط برآورد قاچاق بنزین و گازوییل از ۸ میلیون لیتر در روز فراتر نمی‌رود.

۱۱– علاوه بر همه اینها یک نکته مهم هم در برآوردهای اغراق شده از قاچاق سوخت را زیر سوال می‌برد. اعداد و ارقامی مانند ۱۰میلیون لیتر بنزین، بسیار بزرگ‌ و در مقیاس با جمعیت و وسایل ابتدایی و حتی پیشرفته انتقال سوخت، از قاطر و موتور و وانت گرفته تا تانکر و نفت‌کش و خط لوله، بسیار غیرمنطقی به نظر می‌رسند. تحقیقات ما نشان می‌دهد برای انتقال این حجم از سوخت از طریق خط لوله مجهز و رسمی، نیاز به تعریف پروژه احداث خط لوله، باسرمایه‌گذاری تقریبی ۱۳۰ میلیارد تومان است.

تردیدی نیست که قیمت پایین سوخت باعث افزایش میزان قاچاق سوخت شده است. حتی بدون استفاده از اعداد و ارقام اغراق شده هم شواهد زیادی -از گزارش‌های میدانی تا کشفیات محموله‌های قاچاق- وجود دارند که نشان می‌دهند، بعد از کاهش ارزش پول در ایران و اختلاف زیاد قیمت سوخت در ایران و کشورهای همسایه، حجم قاچاق افزایش پیدا کرده است.  اما اعداد و ارقامی در حد ۱۰ تا ۴۰ میلیون لیتر قاچاق که در رسانه‌ها مطرح می‌شوند، هم غیرمنطقی و هم در تناقض با فکت‌های رسمی‌اند.

به همین دلیل این ادعا که «روزانه بین ۱۰ تا ۴۰ لیتر سوخت از کشور قاچاق می‌شود» نادرست است.

https://www.sharethefacts.co/share/2fbd807f-d368-4cab-84d6-c44843499a31