بررسی آمار مصرف‌کنندگان مواد مخدر در ایران

محمد نعیم امینی فرد نماینده ایرانشهر در مجلس شورای اسلامی، در گفت‌و گو با سایت خانه ملت با بیان اینکه در ارتباط با کاهش تقاضا توفیقات خوبی حاصل نشده است، گفت: «در خصوص کاهش تقاضا تخمین زده می‌شود که حدود ۳ میلیون نفر مصرف کننده مواد مخدر در کشور وجود دارد، ضمن اینکه حدود ۱۲۰۰ تن تا ۱۵۰۰ تن مواد مخدر نیز در داخل کشور مصرف  می‌شود؛ اما چالش اساسی مصرف مواد مخدر صنعتی، نیمه صنعتی و روان‌گردان‌ها هستند.»

برای درستی سنجی تعداد مصرف‌کنندگان کشور ابتدا با آقای امینی فرد تماس گرفتیم تا از منبع خبر مطلع شویم اما تا لحظه تنظیم گزارش پاسخی از سوی ایشان دریافت نکردیم.

 

ستاد مبارزه با مواد مخدر

ستاد مبارزه با مواد مخدر، منبع اصلی ارائه آمار درباره اعتیاد، است. این ستاد به منظور پیشگیری از اعتیاد و مبارزه با قاچاق مواد مخدر و به موجب ماده ۳۳ قانون مبارزه با مواد مخدر مصوب سوم آبان ۱۳۶۷ مجمع تشخیص مصلحت نظام، به ریاست رییس جمهور تشکیل شد. در قسمت معرفی در سایت ستاد مبارزه با مواد مخدر نوشته شده: «کلیه عملیات اجرایی و قضایی و برنامه‌های پیشگیری و آموزش عمومی و تبلیغ علیه مواد مخدر در این ستاد متمرکز خواهد بود.»

معمولا آمارهای این مرکز در نشست خبری در میان اصحاب رسانه اعلام می‌شوند. آخرین آمار ارائه شده از سوی این مرکز سوم تیرماه ۱۳۹۶ و همزمان با سالروز مبارزه با مواد مخدر در میان اصحاب رسانه اعلام و در خبرگزاری‌های مختلف از جمله خبرگزاری قوه قضائیه یعنی خبرگزاری میزان هم منتشر شده است. در این نشست پرویز افشار معاون کاهش تقاضا و توسعه مشارکت‌های مردمی و سخنگوی ستاد مبارزه با مواد مخدر گفته است: «با توجه به برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای انجام طرح سوء مصرف مواد مخدر نظارت‌های دقیق و بررسی‌های موردی رقم ۲ میلیون و ۸۰۸ هزار نفر به عنوان آخرین آمار مصرف مواد مخدر اعلام می‌شود.»

این آمار بعد از پنج سال از سوی ستاد مبارزه با مواد مخدر ارائه شد. پیش از آن همین ستاد در سال ۱۳۹۰ به رسانه‌ها اعلام کرده بود که یک میلیون و ۳۵۰ هزار مصرف کننده مواد مخدر در ایران وجود دارد. این تحقیق را جهاد دانشگاهی به سفارش ستاد مبارزه با مواد مخدر انجام داده بود.

 

مصرف کنندگان مواد مخدر چه کسانی هستند؟

در گزارش‌ها و آمارهای ارائه شده از سوی ستاد مبارزه با مواد مخدر، تعریف مشخصی از «مصرف‌کننده مواد مخدر» وجود ندارد. اما سی ام خرداد ماه 97، پرویز افشار سخنگوی ستاد مبارزه با مواد مخدر در مصاحبه با خبرگزاری فارس گفته: «در کشور ما براساس آخرین ارزیابی‌هایی که در سال 94 تحت عنوان طرح «ارزیابی سوء مصرف مواد »انجام شد، ۲ میلیون و ۸۰۸ هزار نفر مصرف‌کننده مستمر مواد مخدر هستند؛ البته این به هیچ عنوان به معنای افراد معتاد نیست؛ چرا که اعتیاد با مصرف مواد تعریف متفاوتی دارد. برای نمونه،‌ اعتیاد شاخصه‌هایی مانند وابستگی، افت عملکرد و عوارضی به دنبال دارد که باید در فرد وجود داشته باشد و به معنای اعتیاد تلقی شود.»

از این گفته می‌توان اینطور برداشت کرد که تعداد معتادان از تعداد مصرف‌کنندگان مواد مخدر کمتر است.

 

کارشناسان چه می‌گویند؟

برخی از کارشناسان حوزه اعتیاد البته معتقدند که تعداد مصرف کنندگان در آمار غیر رسمی بیشتر از آن چیزی است که توسط ستاد مبارزه با مواد مخدر اعلام می‌شود. سعید صفاتیان، رییس کارگروه کاهش تقاضای اعتیاد کمیته مستقل مبارزه با مواد مخدر مجمع تشخیص مصلحت نظام بعد از اعلام آخرین آمار تعداد مصرف‌کنندگان مواد مخدر در گفت و گو با ایرنا اعلام کرد که به پیمایش شیوع‌شناسی اعتیاد ایراداتی وارد است. او گفت: «عدد ۲ میلیون و ۸۰۸ هزار معتاد که اخیرا اعلام شده است، عدد صحیحی نیست و باید به این رقم معتاد در کشور ۲۰ تا ۳۰ درصد دیگر نیز اضافه کرد.» او در خصوص یکی از سوالات دارای مشکل در طرح یاد شده اینگونه توضیح می‌دهد: در یکی ازاین سوالات آمده بود «آیا شما در خانه معتاد دارید؟» باید در خصوص این سوال اذعان کرد که به طور قطع بیشتر خانواده‌ها برای جلوگیری از بروز مشکلات و یا به خاطر مسائل مختلف وجود فرزند معتاد را اعلام نکنند.

صفاتیان نتیجه می‌گیرد که این پنهان کاری مبنی بر نبود فرزند معتاد - با وجود اینکه فرزند یا فرزندان معتاد ممکن است در خانواده وجود داشته باشد - نشان می‌دهد که آمارهای اعلامی از شیوع شناسی، نمی‌تواند خیلی دقیق باشد و نتیجه این طرح از نظر من اشکال دارد. علی‌ هاشمی، رییس کمیته مستقل مبارزه با موادمخدر مجمع تشخیص مصلحت نظام هم سال ۱۳۹۴ در گفت و گو با ایسنا درباره آمارسازی ستاد مبارزه با مواد مخدر هشدار داده و گفته بود: « در سال ۱۳۹۰، یک شیوع شناسی اعتیاد انجام شد ولی رییس جمهور وقت اجازه اعلام نتایج آن را نداد. این شیوع شناسی حکایت از وجود "۴ میلیون مصرف‌کننده" با احتساب تفننی ها در کشور است.»

بنابراین گرچه گفته محمد نعیم امینی فرد درباره تعداد مصرف‌کنندگان مواد مخدر نزدیک به آمار ستاد مبارزه با مواد مخدر است اما بر درستی آمار ارائه شده از سوی ستاد مبارزه با مواد مخدر تردید وجود دارد و فکت‌نامه به ابزاری برای تایید و یا تکذیب این آمار دست نیافته است.

 

جمع‌بندی

محمد نعیم امینی فرد؛ نماینده ایرانشهر، گفته: «حدود سه میلیون مصرف کننده مواد مخدر در کشور وجود دارد.» طبق آخرین آمار رسمی ارائه شده از سوی  ستاد مبارزه مواد مخدر تعداد مصرف کنندگان مواد مخدر در کشور ۲ میلیون و ۸۰۸ هزار نفر اعلام شده است که به طور تقریبی با گفته محمد نعیم امینی‌فر می‌خواند اما کارشناسان حوزه سوء مصرف مواد معتقدند از آنجایی که بسیاری از خانواده‌ها به خاطر مسائل مختلف وجود فرزند یا عضو خانواده معتاد را اعلام نمی‌کنند. از این رو معمولا باید ۲۰ تا ۳۰ درصد دیگر به این رقم اضافه شود. بنابراین فکت‌نامه به گفته محمد نعیم امینی‌فرد نشان «نیمه‌درست» می دهد.

https://www.sharethefacts.co/share/ff461180-d5c6-43a0-8c6d-85447f210a24