برخی مخاطبان فکت‌نامه از ما درباره تغییرات اخیر واتساپ و ماجرای به اشتراک گذاشتن اطلاعات کاربران با فیسبوک سوال کرده‌اند. در این گزارش سعی کرده‌ایم به برخی سوالات در این باره پاسخ دهیم.
از روز چهارم ژانویه ۲۰۲۰ (۱۴ دی ماه ۱۳۹۹) کاربران واتساپ پیامی دریافت کردند که در آن گفته شده بود از روز هشتم فوریه (۲۰ بهمن ۱۳۹۹) اطلاعات کاربران واتساپ با فیسبوک به اشتراک گذاشته می‌شود. این مهلت بعدا توسط واتساپ تا ۱۵ ماه می (۲۵ اردیبهشت ۱۴۰۰) تمدید شد. واتساپ گفته بسیاری دچار اشتباه شده‌اند و «اطلاعات نادرست» در این باره باعث نگرانی برخی کاربران شده و به همین دلیل اعمال تغییرات را به سه ماه بعد موکول کرده است.
این تغییر باعث مهاجرت گسترده کاربران در جهان به سمت پیام‌رسان‌های دیگر، به خصوص سیگنال شد. به گزارش وب‌گاه خبری بیزینس‌اینسایدر، که در خصوص تجارت و اخبار فناوری فعالیت می‌کند، تعداد دانلودهای اپلیکیشن سیگنال در طول پنج روز ۴۲۰۰ درصد افزایش پیدا کرده است.
در فوریه سال ۲۰۱۴، فیسبوک سرویس پیام‌رسان واتساپ را به قیمت ۱۹ میلیارد دلار خرید. واتساپ اپلیکیشن پیام‌رسان رایگانی است که به کاربرانش اجازه ارسال عکس، فیلم، اسناد و برقراری تماس صوتی و تصویری را به شرط اتصال به اینترنت می‌دهد. براساس آمار وبلاگ واتساپ بیش از دو میلیارد کاربر در ۱۸۰ کشور از این اپلیکیشن استفاده می‌کنند.
در بخشی از این پیام گفته شده است:
«به عنوان بخشی از مجموعه شرکتهای فیسبوک، واتساپ اطلاعات را براساس آنچه در شرایط «سیاست حفظ حریم خصوصی» (Privacy Policy) واتساپ درج شده، از مجموعه کمپانی‌های فیسبوک دریافت کرده یا با آنها به اشتراک می‌گذارد.»
در این به‌روزرسانی، اطلاعات کاربران – از جمله شماره تلفن آنها – می‌تواند بین دو پلتفرم آنلاین فیسبوک و واتساپ به اشتراک گذاشته شود. در این توافق‌نامه گفته شده است که، این اقدام برای «بهبود تجربه [کاربر] از محصول و تبلیغات» مرتبط با محصولات کمپانی‌های فیسبوک صورت گرفته است.
به این سوال پاسخ واضحی داده نشده، اما به نظر می‌رسد که مهم‌ترین اطلاعاتی که از طریق واتساپ با فیسبوک و اینستاگرام و مسنجر فیسبوک به اشتراک گذاشته می‌شود شماره تماس افراد است.
در صفحه «سیاست‌های حریم خصوصی» (Privacy Policy) که روز چهارم ژانویه ۲۰۲۱ (۱۵ دی ۹۹) به روز شده است، دقیقا توضیح داده شده واتساپ چه اطلاعاتی را جمع‌آوری می‌کند، اما گفته نشده کدام یک از این اطلاعات با فیسبوک به اشتراک گذاشته می‌شود.
واتساپ مدعی است لاگ‌های تماس و پیام‌ها و الگوی رفتار کاربران را ذخیره نمی‌کنود. موقعیت مکانی و اطلاعات تماس افراد و حتی الگوی فعالیت آنها جزو حریم خصوصی است. پیام‌ها و تماس‌های صوتی و تصویری هم رمزگذاری شده‌اند و خود واتساپ هم نمی‌تواند آنها را ببیند یا بشنود.
واتساپ می‌گوید کلیه پیام‌ها و تماس‌ها از ابتدا تا انتها رمزگذاری شده‌اند. واتساپ و فیسبوک پیام‌های خصوصی شما را نمی‌بینند و تماس‌های صوتی شما را نمی‌شنوند. واتساپ لاگ‌های تماس و پیام های افراد را نگه نمی‌دارد. لاگ به یک نوع فایل داده‌ای می‌گویند که توسط رایانه تولید می‌شود و دربردارنده اطلاعاتی مثل الگوی استفاده، فعالیت‌ها و عملیات در یک سیستم عامل، اپلیکیشن، سرور یا یک دستگاه دیگر است. واتساپ و فیسبوک نمی‌توانند موقعیت مکانی را که با دیگران به اشتراک گذاشته‌اید ببینند. واتساپ اطلاعات افرادی که با آنها تماس دارید را با فیسبوک به اشتراک نمی‌گذارد. گروه‌های واتساپ همچنان خصوصی می‌مانند.
We want to address some rumors and be 100% clear we continue to protect your private messages with end-to-end encryption. pic.twitter.com/6qDnzQ98MP
— WhatsApp (@WhatsApp) January 12, 2021
از آن سو واتساپ به شما این امکان را می‌دهد که حساب‌تان را طوری تنظیم کنید که پیام‌هایتان ناپدید شوند. و در عین حال این امکان را به شما می‌دهد که داده‌های خودتان را دانلود کنید. این اطلاعات در بخش پرسش و پاسخ سایت واتساپ نیز قرار دارند.
کاربران واتساپ بعد از پذیرفتن شرایط جدید اپلیکیشن واتساپ، می‌توانند با حساب کاربری واتساپ خود، با اعضای فیسبوک و اینستاگرام در تماس باشند. در بیانیه واتساپ تاکید شده است داده‌ها در خانواده فیسبوک به اشتراک گذاشته می‌شود. به طور مشخص، اپلکیشن‌های مسنجر فیسبوک، فیسبوک، واتساپ و اینستاگرام تحت مالکیت فیسبوک هستند و امکان اشتراک گذاری اطلاعات کاربر واتساپ با آنها وجود دارد. به عبارت دیگر، اگر عضو واتساپ هستید و همزمان، از یکی دیگر از سرویس های خانواده کمپانی های فیسبوک استفاده می‌کنید، اطلاعات‌تان بعد از قبول شرایط جدید، بین این خدمات دهنده ها به اشتراک گذاشته شود.
ممکن است واتساپ حساب کاربری کسی را اسما «قطع» «معلق» یا «مسدود» نکند، اما افرادی که شرایط استفاده جدید، از جمله اشتراک داده‌ها با فیسبوک را قبول نکنند، امکان ادامه استفاده از این پیام‌رسان را نخواهند داشت. به عبارت ساده، یا باید واتساپ را نگه داشت و شرایط استفاده آن را پذیرفت، یا آن را کنار گذاشت.
برخی وب‌سایت‌های حوزه فناوری، مثل بیزنس اینسایدر یا تک‌رادار این خط از توافق‌نامه را اینطور تعبیر کردند که اگر کسی شرایط جدید واتساپ را نپذیرد، حسابش مسدود خواهد شد.
حساب رسمی واتساپ در توییتر اعلام کرده که «در روز هشتم فوریه (۲۰ بهمن) هیچ حساب کاربری تعلیق یا حذف نخواهد شد. ما می‌خواهیم مطمئن شویم که کاربران وقت کافی برای مطالعه شرایط استفاده خواهند داشت. همچنان تاکید می‌کنیم که، ما هرگز برنامه‌ای برای پاک کردن حساب کاربری به این دلیل نداشته‌ایم و در آینده نیز چنین نخواهیم کرد.»
البته با توجه به شرایطی واتساپ می‌تواند حساب کاربر را قطع و یا معلق کرده، یا آن را «هر زمان و به هر دلیلی» تغییر دهد. از جمله اقدامات کاربر که این حق را به واتساپ می‌دهد، می‌توان به «نقض شرایط (Policy) یا درونمایه‌های» واتساپ اشاره کرد یا به زبان ساده‌تر اگر کاربر شرایط از پیش تعیین شده واتساپ را نقض کند، واتساپ می‌تواند اعمال قدرت کرده و حساب کاربری فرد را از دسترس خارج کند.
تغییرات جدید در واتساپ باعث مهاجرت گسترده کاربران در جهان به سمت پیام‌رسان‌های دیگر، به خصوص سیگنال شد. بیزنس اینسایدر در گزارشی به افزایش ۴۲۰۰ درصدی دانلود اپلیکیشن سیگنال طی پنچ روز اشاره کرده است.
سیگنال یک نرم افزار «متن‌باز - open source» است. در این دسته نرم‌افزارها، همه افراد می‌توانند به اطلاعات فنی و کدهای پروژه دسترسی داشته باشند و تغییراتی که در برنامه رخ می‌دهد را ارزیابی کنند.
سیگنال یک پیام‌رسان با ویژگی end to end encryption یا E2EE است. در این روش، به جز طرفین مکالمه، هیچ شخصی – حتی خود شرکت سازنده پیام‌رسان – توانایی و امکان دسترسی به محتوای پیام یا انتقال آن به هر شخص حقیقی یا حقوقی را نخواهد داشت.
مزیت سیگنال نسبت به دیگر اپلیکیشن‌های پیام‌رسان این است که، هیچ داده‌ای از کاربر جمع آوری نمی‌کند. در بخش شرایط استفاده سیگنال تاکید شده است: «سیگنال به گونه‌ای طراحی شده است که هرگز هیچ اطلاعات حساسی را گردآوری یا ذخیره نکند. پیام‌ها و تماس‌های سیگنال توسط ما (شرکت سازنده) یا هر شخص ثالث دیگری قابل دسترسی نخواهد بود.» به همین دلیل، دستیابی به اطلاعات ارسالی به کاربر از طریق نرم‌افزارهای دیگر امکان‌پذیر نیست.
پیش تر در سال ۲۰۱۶ میلادی (۱۳۹۵ خورشیدی) احضاریه‌ای از یکی از سازمان‌های ایالتی در ویرجینیا برای سیگنال ارسال شده بود. در این احضاریه از سیگنال خواسته شده بود تا اطلاعات دو کاربر را برای تحقیقاتی به یک هیئت منصفه عالی در دادگاه دولت فدرال آمریکا رائه دهند. اما سیگنال از این کار سرباز زد و تاکید کرد که تنها می‌تواند اطلاعات عمومی آنها - شامل زمان آخرین اتصال‌شان به سیگنال یا روز و ساعت ثبت نام آنها در این پیام‌رسان را اعلام کند، نه بیشتر.
در ابتدا قرار بود، جریان این درخواست محرمانه بماند اما بعدتر، اجازه انتشار محتویات این مکاتبه رسمی صادر شد و اکنون می‌توان جزییات مربوط به آن را در سایت سیگنال مشاهده کرد.
در بخشی از متن منتشر شده در سایت سیگنال که روند درخواست اطلاعات و واکنش سیگنال را توضیح داده، تاکید شده که:
«سیگنال هر چیزی پیرامون اطلاعات تماس کاربران، هرچیزی مربوط به گروه‌هایی که کاربر در آنها عضو شده یا هر سند ضبط شده که نشان دهد یک کاربر با چه افرادی در تماس بوده را گردآوری نمی‌کند. خود پیام‌ها نیز به صورت E2EE رمزگذاری شده‌اند. در نتیجه ما از آنها نیز اطلاعاتی نداریم.»
از طرف دیگر تاکنون مورد خاصی مستقیما از نقض حریم خصوصی در واتساپ خبرساز نشده است. اما شرکت فیسبوک، مالک پیام‌رسان واتساپ پیش‌تر به چند مورد نقض حریم کاربران متهم شده است. یکی از معروف ترین موارد، در سال ۲۰۱۸ میلادی (۱۳۹۷ خورشیدی) و در جریان پرونده موسوم به کمبریج آنالیتیکا بود. فیسبوک در جریان این پرونده به دلیل نقض حریم خصوصی کاربران محکوم شد.
شرکت مشاوره داده‌کاوی و تحلیل داده کمبریج آنالیتیکا متهم شده بود با استفاده از داده‌های میلیون‌ها کاربر در فیسبوک، در مهندسی انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۱۶ در آمریکا و همچنین مداخله در کارزار خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا نقش داشته است. این شرکت متهم بود گردآوری و تحلیل اطلاعات درباره توده‌ها، تلاش برای جهت‌دهی به افکار عمومی و استفاده از ترفندهایی چون تولید و انتشار اخبار جعلی برای بدنام کردن رقیب سابقه‌ای شاید به درازای خود دموکراسی نمایندگی و انتخاباتی داشته باشد.