نمونه‌هایی از اخبار جعلی و اطلاعات نادرست پس از درگذشت محمدرضا شجریان

معمولا همراه خبرهای بزرگ، بازار اخبار جعلی و نظریات گوناگون توطئه داغ می‌شود. درگذشت استاد آواز و موسیقی ایران، محمدرضا شجریان در روز هفدهم مهر ۱۳۹۹ یکی از مهم‌ترین و تاثیرگذارترین اخبار سال‌های اخیر است. دور از ذهن نیست که همراه این خبر اطلاعات نادرستی هم منتشر شوند که هم می‌توانند مصداق اخبار جعلی سازمان‌یافته برای تغییر و تاثیرگذاری در فضا باشند و هم نمونه‌ای از اطلاعات نادرست و نه‌چندان مهمی که معمولا در شبکه‌های اجتماعی و پایگاه‌های خبری نه‌چندان معتبر دست به دست می‌شوند. 

برای نمونه چند نمونه از اخبار جعلی و اطلاعات نادرستی که در فاصله ۲۴ ساعت پس از درگذشت محمدرضا شجریان منتشر شده را بررسی می‌کنیم:

۱- به عنوان نمونه این نوشته که یکی از مخاطبان فکت‌نامه برایمان ارسال کرده است.

مضمون پست این است که آقای شجریان مدت‌ها است که در گذشته و حکومت جمهوری اسلامی از ترس آنکه سوگواری مردم تبدیل به اعتراضات سراسری شود، ترتیبی داده تا خبر مرگ او در زمان «تشدید کرونا»، «اربعین» و «اعلام تحریم‌های خرد کننده آمریکا» اعلام شود. 

دلیل نویسنده این است که آخرین تصویری که از آقای شجریان پخش شده مربوط به نوروز سال ۱۳۹۵ است و از‌ آن پس ویدئو یا مطلبی از او منتشر نشده است.

این نوشته را می‌توان در فهرست نظریات توطئه دسته‌بندی کرد. اما چرا این نظریه توطئه، بی‌پایه و اساس و نادرست است:

اولا، برای اجرای چنین توطئه‌ای باید بین صدها نفر، شامل کل خانواده شجریان، نزدیکان و دوستان، بخش بزرگی از کادر پزشکی و خانواده پزشکان و پرستاران و کارکنان بیمارستان جم و بخشی از جامعه هنری هماهنگی کامل برقرار باشد که غیرمنطقی است. 

دوم، نویسنده هیچ سند یا دلیل قابل تاملی برای تایید آن وجود ندارد. تنها دلیل نویسنده این پست این است که تصویری از آقای شجریان در چهار سال گذشته منتشر نشده است. این مساله با توجه به اینکه وضعیت سلامتی ایشان چندان مناسب نبوده طبیعی است. خانواده شجریان در تمام این سال‌ها به طور متناوب درباره وضعیت سلامتی آقای شجریان اطلاع‌رسانی کرده‌اند و و آشنایان و دوستان ایشان که جزو معتبرترین چهره‌های فرهنگی و هنری ایران به شمار می‌آیند، در جریان اوضاع بوده‌اند. 

 

۲- نمونه دوم طرح نظریه توطئه پنهان از سوی دیگر ماجرا است که از زاویه دیگری مدعی توطئه پنهان‌کاری خبر فوت محمدرضا شجریان است. 

برخی افرادی با لحن زننده‌ای مدعی شده‌اند آقای شجریان ۴۸ ساعت پیش از اعلام خبر رسمی در گذشته و خانواده ایشان با همکاری پزشکان تصمیم گرفته‌اند تا خبر را دو روز بعد، همزمان با اربعین اعلام کنند و از این طریق از "احساسات مذهبی مردم سوء استفاده کنند".

استناد این افراد به شایعه‌ای است که خود مصداق انتشار اخبار نادرست و جعلی است که روز چهاردهم مهر منتشر شد و همان روز از سوی پزشک معتمد محمدرضا شجریان تکذیب شد. 

 

۳- در یک نمونه دیگر، روز ۱۸ مهر تصویری در شبکه‌های اجتماعی و برخی پایگاه‌های خبری منتشر شد که نشان می‌داد چند نفری که لباس سبز رنگ اتاق عمل به تن دارند به یک فرد فوت‌شده که روپوش سبز رویش پوشانده تعظیم و ادای احترام می‌کنند با این توضیح که این تعظیم و ادای احترام کادر درمان بیمارستان جم است بر پیکر استاد شجریان.

بلافاصله پس از انتشار این عکس، برخی کاربران در شبکه‌های اجتماعی از طریق جست‌وجوی تصویر نوشتند که این عکس پیش از این در خارج از ایران منتشر شده و ربطی به بیمارستان جم ندارد. 

?s=20

نویسنده توییت بالا در پاسخ به یکی از افرادی که از او منبع خواسته بود، لینکی را گذاشت که اگرچه درست نبود، اما به هر حال برای اثبات اینکه این عکس در بیمارستان جم گرفته نشده، کفایت می‌کرد. 

تاریخ مطلبی که در آن لینک نوشته شده ۱۹ ژوئن ۲۰۲۰ (۳۰ خرداد ۱۳۹۹) است و در آن گفته شده پزشکان در حال ادای احترام به رئیس‌شان هستند که بر اثر ابتلا به کرونا درگذشته است. البته این خبر جعلی است. سوءاستفاده از این عکس به این هم محدود نمی‌شود و داستان‌های جعلی مختلفی در جاهای گوناگون نقل و منتشر و حتی فکت‌چک هم شده است.

ما برای اطمینان بیشتر گشتیم و قدیمی‌ترین و معتبرترین چیزی را که پیدا کردیم خبری است که ۴ سال پیش منتشر شده است. این عکس در چین گرفته شده و تاریخ آن حتما قبل از ۳۰ سپتامبر ۲۰۱۶ (نهم مهر ۱۳۹۵) است. ماجرا هم از این قرار بوده که پرسنل و افراد حاضر در اتاق عمل به جسد فردی که دکتر چیائو جو معرفی شده و از پزشکان داوطلب در مناطق تبت بوده و بعد از مرگ اعضای بدن او اهدا شده است ادای احترام می‌کنند. قصه کامل و تصاویر دیگری از این ماجرا در یک سایت خبری موجود است که علاقه‌مندان می‌توان با کلیک کردن روی این لینک آن را مشاهده کنند. 

بسیاری از پایگاه‌های خبری بلافاصله بعد از مشخص شدن جعلی بودن عکس آن را از سایت‌های خود حذف کرده‌اند، اما هنوز، تا لحظه نگارش این گزارش (بامداد روز شنبه ۱۹ مهر ۱۳۹۹) این ادعای جعلی در برخی سایت‌ها مانند مستقل‌آنلاین بدون توضیحی در در دسترس است. 

اینکه چه کسی با چه انگیزه‌ای این عکس را با شرح جعلی «ادای احترام پزشکان بیمارستان جم به پیکر استاد شجریان!» منتشر کرده، معلوم نیست. 

 

۴- و یک نمونه دیگر هم فیلمی است که در برخی سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی با عنوان «آواز همایون مقابل بیمارستان جم» منتشر شده است. به عنوان مثال می‌توان به انتشار این ویدئو در پایگاه خبری «شمانیوز» اشاره کرد. 

 

ویدئویی که منتشر شده مربوط ۱۱ سال پیش به تاریخ دقیق دوم مهر ۱۳۸۸ و مراسم تشییع پرویز مشکاتیان، آهنگساز و نوازنده سنتور است.

در ۲۴ ساعت گذشته تصاویر و فیلم‌های زیادی از صحبت‌های همایون در مقابل بیمارستان جم در شبکه‌های اجتماعی و سایت‌های خبری منتشر شده است. بعید نیست برخی افراد که آشنایی چندانی با موسیقی ندارد و در جزئیات عکس هم دقت نکرده‌اند، به اشتباه خیال کرده‌اند این فیلم هم یکی از آنها است.