همه‌چیز درباره استارلینک؛ دریافت اینترنت بی‌سانسور و بی‌تاخیر از فضا
در شبکه‌های اجتماعی توییتر و اینستاگرام، خبرهایی درباره اینترنت ماهواره‌ای استارلینک و احتمال فراهم کردن امکان دسترسی آزادانه ایرانیان به اینترنت منتشر شده است. استارلینک چیست و ایرانیان برای رهایی از فیلترنت تا چه اندازه می‌توانند به آن اتکا کنند؟
استارلینک، پروژه اینترنت‌رسانی به سراسر کره زمین از فضا، زاده ذهن ایلان ماسک، مغز متفکر کمپانی فضایی اسپیس‌ایکس و خودروهای الکتریکی تسلا، حالا به واقعیت نزدیک‌تر شده است.
کمپانی استارلینک برای اینترنت‌رسانی به سرتاسر زمین، با تمرکز بر جمعیت ۳ میلیاردی محروم از اینترنت که در نقاط دوردست زندگی می‌کنند، قصد دارد تا سال ۲۰۲۷ در مجموع ۴۸ هزار ماهواره را در فاصله ۵۵۰ کیلومتری از سطح، در مدار پایین زمین مستقر کند و بزرگ‌ترین سامانه ماهواره‌ای تاریخ را بسازد؛ با هدف «بازسازی اینترنت در فضا» آن‌طور که ایلان ماسک، خالق این سامانه می‌گوید.
استارلینک تا به امروز ۵۴۰ ماهواره را با ۹ پرتاب موفق موشک‌های فالکون-۹ به مدار پایینی زمین رسانده و تا پایان تابستان ۲۰۲۰ امکان تست نسخه بتای اینترنت فوق‌سریع و سانسورگریز ماهواره‌ای را فراهم خواهد کرد. تست بتای استارلینک برای کارکنان این شرکت و دوستان و اعضای خانواده‌های آن‌ها فراهم شده و تست بتای عمومی آن از یک ماه دیگر (پایان اوت) آغاز خواهد شد.
کمیسیون ارتباطات فدرال آمریکا (FCC) تا کنون مجوز ارسال ۱۲ هزار ماهواره استارلینک به فضا را صادر کرده است. سرویس‌دهی عمومی آن هم از زمانی که ۸۰۰ ماهواره استارلینک در مدار زمین مستقر شوند، آغاز خواهد شد. ساکنان کانادا و آمریکا اولین کسانی خواهند بود که تا پایان سال ۲۰۲۰ امکان تست اینترنت استارلینک را خواهند داشت.
نحوه قرار گرفتن ماهواره‌های استارلینک در مدار زمین (عکس از اسپیس‌ایکس)
در دهه‌های گذشته شرکت‌های مخابراتی و ماهواره‌ای از جمله «ویاست» و «هیوزنت» و «ایریدیوم» تلاش کردند تا بیت‌ها و بایت‌ها را از آسمان به زمین بتابانند، اما به خاطر دو چالش اصلی تلاش‌های پیشین برای سرویس‌دهی اینترنت ماهواره‌ای هرگز با اقبال عمومی مواجه نشد: قیمت بالای سرویس‌ها و قیمت بالای ترمینال‌های کاربری روی زمین برای برقراری ارتباط با ماهواره‌ها.
ایلان ماسک، تلاش کرده تا همه مسائل پیشین را در پروژه جدیدش حل کند. در سامانه ماهواره‌ای استارلینک، لینک میان ماهواره‌ها در فضا «لینک لیزری» است و به همین خاطر تاخیر ارتباطی (Communication Latency) در استارلینک نسبت به فیبرهای نوری روی زمین، به طور محسوسی پایین‌تر است.
وعده استارلینک این است که تاخیر اتصالات اینترنتی را به ۲۰ میلی‌ثانیه می‌رساند؛ تاخیری که برای نخستین بار برای کاربران نامحسوس خواهد بود. این یعنی اینترنتی دست‌کم ۲۵ برابر سریع‌تر از سریع‌ترین سرویس‌های اینترنت روی زمین. به عنوان مثال، شما می‌توانید یک بازی گرافیکی سنگین را در سطح رقابتی بازی کنید و هم‌زمان از نت‌فلیکس فیلمی با کیفیت 4K ببینید و چندین فایل مختلف را دانلود کنید، بدون این‌که لحظه‌ای روند ارسال و دریافت داده‌ها با وقفه مواجه شود.
در هفته‌های گذشته برای نخستین بار تصاویری از ترمینال‌های کاربری استارلینک هم ابتدا در «ردیت» و سپس در وب‌سایت‌های فناوری منتشر شد. ترمینال‌های استارلینک که ایلان ماسک به آن‌ها «بشقاب‌پرنده‌های پایه‌دار» می‌گوید، قرار است با قیمتی ۲۰۰ تا ۳۰۰ دلاری به مشتریان عرضه شوند. گفته شده برای بهره‌گیری از سرویس اینترنت ماهواره‌ای این شرکت، کاربران کافی است این دو حرکت را به هر ترتیبی که می‌خواهند انجام دهند: «ترمینال را به برق وصل کن و آن را رو به آسمان قرار بده.»
عکس: SpaceX
نکته کلیدی این است که ترمینال باید نمای بازی به آسمان داشته باشد. نصب آن نیاز به دانش تخصصی ندارد و موتورهایی که درونش تعبیه شده، با اسکن کردن آسمان آن را در موقعیت بهینه برای ارسال و دریافت داده‌ها قرار می‌دهد.
در ترمینال‌های استارلینک از آنتن‌های "Phased Array" استفاده شده که ارسال پارازیت و ایجاد اختلال در روند ارسال و دریافت داده را اگرنه غیرممکن، بسیار دشوار خواهند کرد. کمیسیون ارتباطات فدرال (FCC) فعلا مجوز تولید یک میلیون ترمینال را به استارلینک داده است.
عکس: SpaceX
بازار اتصال اینترنت در جهان، بازاری یک تریلیون دلاری است. چشم‌انداز ایلان ماسک برای استارلینک، درآمد سالانه ۳۰ میلیارد دلاری از سال ۲۰۲۵ است. استارلینک اعلام کرده قصد دارد درآمدهای حاصل از اینترنت‌رسانی به زمین را در ماموریت‌های فراهم کردن امکان زندگی روی ماه و مریخ سرمایه‌گذاری کند.
استارلینک و سرویس‌دهی به ایران؛ کلاف سردرگم
بدیهی است که ارائه سرویس اینترنت فوق‌سریعی که سانسورپذیر نیست، در کشورهای «سیاهچاله اینترنت» از جمله ایران، چین و کره شمالی که با فیلترینگ چندلایه و سخت‌گیرانه دست به گریبان‌اند، هواداران و مشتریان پروپاقرصی دارد. اما آیا انتقال ترمینال‌های استارلینک به ایران ممکن است؟ آیا کاربران ایرانی هم می‌توانند با پرداخت هزینه سخت‌افزار و اشتراک سرویس، کاربر استارلینک باشند؟
تا هفته گذشته، نام ایران، احتمالا به خاطر محدودیت‌های مرتبط با تحریم‌ها، حتی در فهرست مکان‌هایی که می‌توانند برای دریافت سرویس استارلینک اقدام کنند، موجود نبود. ظاهرا با درخواست گروهی از کنشگران ایرانی، نام ایران حالا به این فهرست اضافه شده، اما هم‌چنان سوالات و ابهامات بسیاری درباره خدمات‌رسانی به ایرانیان وجود دارد.
آیا با وجود تحریم‌ها، امکان انتقال ترمینال‌ها به ایران وجود دارد؟ به احتمال قریب به یقین پاسخ این سوال منفی است، چون هرگونه مبادله اقتصادی شرکت‌های آمریکایی با مشتریان ایرانی، به خاطر تحریم‌ها ممنوع است.
گذشته از این، ارسال و دریافت داده از طریق ماهواره، در ایران مساله‌ای امنیتی و در انحصار نهادهای حکومتی است، به همین خاطر ممکن است استفاده از چنین سرویسی برای شهروندان عادی غیرمجاز اعلام شود. نکته مهم این‌که تا سال ۲۰۲۵ که امکان سرویس‌دهی استارلینک در سطح جهانی فراهم خواهد شد. این‌که در پنج سال آینده چه تغییرات در مناسبات سیاسی در ایران و آمریکا و میان این دو کشور رخ می‌دهد، تا حد زیادی سرنوشت استارلینک در ایران را مشخص خواهد کرد.
مدل شبیه‌سازی‌شده از استقرار همه ماهواره‌های استارلینک در مدار زمین (عکس از اسپیس‌ایکس)
معجزه ایلان ماسک شاید این باشد که روندهای جاری و متعارف در بسیاری حوزه‌ها را تا کنون با نمونه‌هایی بهینه و کارآمد به چالش کشیده است: بانک‌داری (با راه‌اندازی پی‌پل) و صنعت خودروسازی (با راه‌اندازی تسلا) و عرصه فضا (با راه‌اندازی اسپیس‌ایکس) و حالا می‌خواهد در اینترنت‌رسانی انقلابی تاریخی ایجاد کند؛ اینترنت فضایی استارلینک جایگزین پیشنهادی او برای همه سرویس‌دهنده‌های اینترنت روی زمین است.
روی کاغذ، دسترسی به اینترنت آزاد و بی‌سانسور با فراگیر شدن استارلینک برای شهروندان هر کشوری از جهان که به ترمینال استارلینک دسترسی دارند، فراهم خواهد بود. اما این‌که کدام کشورها بر سر راه استفاده از چنین ترمینال‌هایی مانع‌تراشی خواهند کرد، شاید از حالا پیش‌بینی‌پذیر نباشد.