کرونا و آمارهای درگذشتگان کادر درمان؛ کدام عددها را باور کنیم؟
عددها و آمارهای قربانیان کرونا در ایران، یکی از موضوعات مورد بحث در ماه‌های گذشته است. از همان روزهای اول، برآوردهایی از نهادهای دانشگاهی، رسانه‌ای و حتی اظهارات برخی مسئولان ایران نشان می‌داد که نمی‌توان به طور کامل به آمارهای رسمی و دولتی ایران اعتماد کرد. رئیس کل سازمان نظام پزشکی ایران نیز اردیبهشت ماه اعلام کرد: قطعا آماری که اعلام می‌شود با آن چیزی که به صورت واقع اتفاق می‌افتد، تفاوت دارد.
در این میان، آمارهای مربوط به قربانیان کادر پزشکی نیز از همان روزهای اول، حساسیت‌هایی را برانگیخته است. در این مطلب به سراغ چند نمونه از اظهارنظرهای رسمی مسئولان می‌رویم و تلاش می‌کنیم به این سوال پاسخ دهیم که آیا می‌توان اعداد اعلام شده اعتماد کرد یا اظهارات رسمی نیز با هم تناقض دارند.
آمار کادر درمان کشور: ۴۲۰ نفر مبتلا شده‌اند
شنبه ۲۰ اردیبهشت بود که روزنامه‌ی شرق مصاحبه‌ای با دکتر محمدرضا ظفرقندی، رئیس سازمان نظام پزشکی کشور منتشر کرد. ظفرقندی در این مصاحبه اعلام کرد: «آخرین آماری که ما در سازمان نظام پزشکی جمع‌آوری کردیم؛ کل کادر پزشکی را عرض می‌کنم؛ منظورم تنها پزشک نیست؛ پزشک، پرستار، حتی کادر و خدمه بیمارستانی، مجموعه مبتلایان حدود ۴۲۰ نفر تا روز چهارشنبه {۱۷ اردیبهشت} بوده است. نزدیک به ۱۱۰ نفر هم به رحمت خدا رفته‌اند.»
آمار کادر درمان کرمانشاه: ۱۰۷ نفر مبتلا شده‌اند
خبر مربوط به ابتلای ۴۲۰ نفر از کادر درمان کشور در حالی اعلام شد که چند هفته قبل از آن یعنی در دوم اردیبهشت، سخنگوی ستاد مقابله با کرونا در دانشگاه علوم‌پزشکی استان کرمانشاه گفت تا آن زمان ۱۰۷ نفر از پزشکان، پرستاران و کارکنان بهداشتی و ستادی به کرونا مبتلا شده‌اند.
در واقع اگر بخواهیم به هر دوی این آمارها اعتماد کنیم باید تصور کنیم که حدود یک چهارم از مبتلایان کادر درمانی کشور، متعلق به استان کرمانشاه بوده‌اند. چنین نسبتی در مقایسه با نسبت جمعیتی کادر درمانی استان کرمانشاه به کل کشور، سوال‌برانگیز است.
طبق آخرین آمارهای رسمی موجود تا سال ۱۳۹۶ از میان ۴۸،۳۳۰ پزشک شاغل در دانشگاه‌های علوم پزشکی سراسر کشور، ۱،۲۷۲ پزشک در استان کرمانشاه مشغول فعالیت بوده‌اند. از سوی دیگر از جمعیت ۲۷۴،۵۱۵ نفری پیراپزشکان کل کشور (شامل پرستاران حرفه‌ای و کاردان، بهیار و بهورز، تکنسین‌های اتاق عمل، بیهوشی و سایر پیراپزشکان) دقیقا ۹،۱۱۳ نفر در کرمانشاه مشغول خدمت بوده‌اند. این یعنی سهم استان کرمانشاه از کادر درمانی (شامل پزشکان و پیراپزشکان) حدود ۳ درصد کل کشور است.
آمار پرستاران: هفت هزار نفر مبتلا شده‌اند
حدود یک ماه بعد از مصاحبه‌ی رئیس سازمان نظام پزشکی کشور، یعنی در تاریخ ۲۲ خرداد بود که نوبت به اعلام آمارهای محمد میرزابیگی، رئیس کل سازمان نظام پرستاری رسید. او در کنفرانس خبری اعلام کرد: «بالغ بر هفت هزار پرستار در کشور به کرونا مبتلا شدند که البته تعداد زیادی از آنها پس طی مراحل بیماری بهبود یافتند و متاسفانه ۱۸ پرستار نیز جان خود را از دست دادند.»
رسانه‌های غیردولتی چه می‌گویند؟
هر سه آماری که به طور خلاصه بررسی کردیم، از زبان مقامات رسمی جمهوری اسلامی ایران اعلام شده بود. اما رسانه‌های غیردولتی (و گاه غیر رسمی) هم در این زمینه فعالیت می‌کنند. رسانه‌ی «کانال خبری پزشکان»، یکی از کانال‌هایی است که در طول مدت شیوع کرونا، خبرهای مرتبط با قربانیان کادر درمان کشور را منعکس می‌کند. این کانال روز شنبه ۲۳ فروردین اعلام کرد ۹۴ نفر از کادر درمان در استان اصفهان (به غیر از کاشان) به کرونا مبتلا شده‌اند.
یک کانال تلگرامی دیگر که با عنوان «شورای مدیران گروه های پزشکی» در تلگرام فعالیت می‌کند، در آماری که روز شنبه ۲۰ اردیبهشت منتشر کرد تعداد کل کادر درمان مبتلا به کرونا را ۲۰۷۰ نفر اعلام کرد و بر اساس اعلام این کانال، ۱۲۶ نفر از کادر درمان در سراسر کشور بر اثر کووید۱۹ از دنیا رفته‌اند.
جمع‌بندی
مرور، جمع‌بندی و مقایسه‌ی این اعداد و توجه به تاریخ انتشار آنها نشان می‌دهد که تناقض‌هایی در ظاهر خبرها وجود دارد. جدای از اینکه این آمارها، درست است یا نه، تفاوت‌های آشکاری که در طول ماه‌های مختلف به چشم می‌خورد، این نتیجه را به دست می‌دهد که آمارهای مربوط به کادر درمانی که بر اثر کووید ۱۹ بیمار شده یا جان خود را از دست داده‌اند، آمارهای قابل اعتمادی نیستند. اینکه آمار ابتلا در عرض یک ماه از ۴۲۰ مورد در کل کادر درمان به ۷۰۰۰ نفر (فقط پرستار) می‌رسد، نشان می‌دهد جدای از هر مشکلی که وجود دارد (عدم صداقت، نداشتن تعریف یکسان از مفهوم مبتلا، کمبود منابع مدیریتی، مالی و انسانی، ملاحظات سیاسی - امنیتی و …) در مجموع آمارهای مربوط به ابتلای کادر درمان ایران، قابل اعتنا نیستند و به نظر نمی‌رسد که بتوان با تکیه بر آمارهای رسمی، تصویری حتی نسبتا دقیق نسبت به وضعیت ابتدای کادر درمان ایران داشت.