تقلبات و تخلفات انتخاباتی چه هستند؟
تقلب و تخلف در انتخابات دو عبارت حقوقی هستند که هر کدام پیامدهایی به همراه دارد. تخلف عمدتا توسط یک فرد یا نهاد صورت می‌گیرد و در نتیجه انتخابات تاثیرگذار نیست. تخلف در مواردی که بار مجرمانه داشته باشد مجازاتی برای آن پیش‌بینی شده، ولی تقلب از اهمیت بیشتری برخوردار است چرا که می‌تواند به تغییر نتیجه انتخابات منجر شود و ابطال انتخابات را در پی داشته باشد.
تخلفات انتخاباتی چیست؟
با پایان یافتن تعیین صلاحیت داوطلبان انتخابات مجلس یازدهم، به زودی زمان قانونی تبلیغات انتخاباتی و برگزاری انتخابات فرا می‌رسد. در هر مرحله از انتخابات تخلفاتی ممکن است از طرف مجریان و ناظران انتخابات و نامزدها و حتی رای‌دهندگان صورت گیرد. تخلفات انتخاباتی چیست؟
۱- تخلفات اجرایی-نظارتی
- رد صلاحیت‌های غیرقانونی
قانون شرایطی برای نامزدی تعیین کرده است. اگر نامزدی شرایط مقرر در قانون انتخابات را نداشته باشد، هیات اجرایی و نظارتی مکلف به ردصلاحیت کاندیدا هستند. شرایط کاندیداتوری انتخابات مجلس به این شرح است:
- التزام عملی به اسلام، قانون اساسی و ولایت فقیه
- حداقل ۳۰ و حداکثر ۷۵ سال
- حسن شهرت در حوزه انتخابیه
- دارا بودن حداقل مدرک تحصیلی فوق لیسانس یا معادل آن
- سلامت جسمی در حد برخورداری از نعمت بینایی، شنوایی و گویایی
برخی افراد نیز از حق کاندیداتوری محروم شده‌اند مثل کسانی که حکم محکومیت موثر در محاکم قضایی دارند، به رژیم پهلوی وابستگی داشته‌اند، عضو حزب منحله بوده‌اند و یا مقام‌هایی که باید شش ماه قبل از ثبت نام استعفا می‌دادند و استعفا نکردند.
هیات اجرایی و نظارتی هر فردی را که رد صلاحیت می‌کند باید مستند به قانون، به طور مکتوب دلایل را به فرد رد صلاحیت شده اعلام کند. هرگونه رد صلاحیتی خارج از این رویه، یا صدور حکم عدم احراز صلاحیت، غیرقانونی و تخلف است.
- رابطه سببی و نسبی میان مجریان و ناظران انتخابات و کاندیداها
هیچ کدام از خویشاوندان نسبی (پدر، مادر، فرزند، برادر و خواهر) و سببی (همسر و پدر- مادر- برادر و خواهر او) نامزدها نمی‌توانند به عنوان مجری یا ناظر در صندوق‌های اخذ رای حضور داشته باشند.
- حضور افراد اضافی پای صندوق‌ها
در پای صندوق‌های رای تنها مجریان، ناظران شورای نگهبان، بازرس وزارت کشور و نمایندگان نامزدها می‌توانند حضور داشته باشند، حضور هر فرد دیگری ممنوع است حتی امام جمعه و نیروهای نظامی و شخصیت‌های محلی. حضور با عناوین جعلی در پای صندوق رای، ممنوع و جرم است.
۲- تخلفات تبلیغاتی
- زمان تبلیغ ممنوع
از ۲۴ ساعت مانده به برگزاری انتخابات، تبلیغات به هر نحو ممنوع است حتی در فضای مجازی. تبلیغات فقط از هشت روز مانده به انتخابات در دور اول و دوم آغاز و تا ۲۴ ساعت مانده به برگزاری انتخابات قانونی است هر زمانی غیر از این هفت روز تبلیغات ممنوع است.
- تبلیغات ممنوع
نامزدها تنها مجازند عکس (۱۰*۱۵)، تراکت، زندگی‌نامه و جزوه‌های تبلیغاتی پخش کنند و در جلسات سخنرانی و پرسش و پاسخ شرکت کنند. پس اگر با هر نوع تبلیغ دیگری مواجه شدید بدانید که کاندیدا و طرفداران آنها در حال تخلف هستند. استفاده از هرگونه پلاكارد، پوستر، دیوارنویسی و كاروان‌های تبلیغاتی و استفاده از بلندگوهای سیار در خارج از محیط سخنرانی ممنوع و تخلف است.
- شخصیت‌ها حق اعلام نظر ندارند
شخصیت‌ها با عنوان حقوقی حق اعلام نظر له یا علیه هیچ کاندیدایی، ندارند. امامان جمعه و صاحبان تریبون‌های عمومی بیشتر در معرض تخلف‌اند.
- پاره کردن کالاهای تبلیغاتی ممنوع است
پاره کردن عکس و تراکت‌های تبلیغاتی کاندیداها تخلف انتخاباتی است.
- استفاده تبلیغی از تریبون عمومی ممنوع
تبلیغ از تریبون نماز جمعه، صدا و سیما و استفاده از تریبون‌های ارگان‌های دولتی که جنبه رسمی و دولتی دارد و همچنین فعالیت تبلیغی کارمندان دولت در ساعات اداری تخلف است.
- استفاده تبلیغی از امکانات دولتی و عمومی ممنوع
هرگونه استفاده تبلیغی از امکانات دولتی و عمومی که از بودجه عمومی کشور استفاده می‌کند تخلف است. حتی استفاده از امکانات نهادهای انقلابی که سرمایه آنها از اموال عمومی است مثل بنیاد مستضعفان و کمیته امداد و … تخلف است.
- آگهی تبلیغاتی ممنوع
نشریات و مطبوعات متعلق به سازمان‌ها، وزارتخانه‌ها، ادارات، نهادها و مؤسسات دولتی و عمومی حق تبلیغ نامزدها را ندارند حتی نمی توانند آگهی تبلیغاتی درج کنند.
- ساختمان‌های دولتی و عمومی محل الصاق کالای تبلیغاتی نیست
الصاق اعلامیه، پوستر و هرگونه آگهی تبلیغاتی روی علائم راهنمایی، تابلوی بیمارستانها و تابلوی مدارس و سایر موسسات آموزشی و سازمانهای عمومی و ادارات دولتی و سازمانهای وابسته به دولت و خودروهای دولتی و اتوبوسهای شرکت واحد اتوبوسرانی و تاسیسات عمومی و دولتی و صندوق‌های پست، باجههای تلفن، پستهای برق و تلفن، تابلوها و همچنین اماکن بخش خصوصی (مگر با رضایت مالک) ممنوع و تخلف است.
- تبلیغ در محل رای‌گیری ممنوع
هرگونه آگهی و آثار تبلیغاتی باید قبل از شروع رای‌گیری، از محل شعبۀ ثبت‌نام و اخذ رأی جمع آوری شود. هیچ کالا و فعالیت تبلیغی در محل رای‌گیری نباید مشاهده شود. توصیه به نوشتن نام کاندیداها در برگه رای یا نوشتن نام کاندیدا توسط اعضای حاضر در صندوق‌ها در برگه رای رای دهندگان تخلف است.
- تخریب کاندیداها ممنوع
کاندیداها و طرفداران آنها حق تخریب سایر کاندیداها را ندارند. آنها فقط می‌توانند خودشان و کاندیدای مورد نظرشان را تبلیغ کنند.
- تبلیغات متخلفانه
دروغ‌گویی، خلاف گویی، دیوار نویسی، انتشار اظهارات تبلیغی شخصیت‌ها، فریبکاری از طریق انتشار عکس با شخصیت‌ها، هتک حرمت دیگر کاندیداها، تخریب آثار تبلیغی قانونی دیگر کاندیداها، برهم زدن اجتماعات قانونی کاندیداها و اخلال در ستادهای انتخاباتی، انتشار کالای تبلیغی در سایزهای بزرگتر از ۵۰ در ۷۰ سانتیمتر و تشکیل کاروان‌های تبلیغی و استفاده از بلندگو سیار تبلیغات متخلفانه و غیرقانونی است.
- تخلف‌های مجازی
تبلیغات متخلفانه و ممنوع، در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی نیز تخلف و ممنوع است.
۳- تخلفات رای دهندگان
- خرید و فروش رای
خرید و فروش رای هر دو تخلف و جرم است. فرقی نمی‌کند که خرید و فروش با پول انجام شود یا توزیع اقلام غیر نقدی. اهدای کمک نقدی و غیرنقدی به اماکن عمومی و مذهبی و هیات‌ها و خیریه‌ها هم بعد از اعلام کاندیداتوری جنبه خرید و فروش رای دارد.
- استفاده نامشروع از شناسنامه
رای دادن و رای گرفتن با شناسنامه دیگری، رای دادن با شناسنامه جعلی، بیش از یکبار رای دادن، تخلف و جرم است.
تقلب در انتخابات
عباسعلی کدخدایی سخنگوی شورای نگهبان در تعریف تقلب‌های انتخاباتی می‌گوید:
«تخلفات جزئی در همه ادوار انتخابات گذشته وجود داشته است و در صورتی که تخلفات بر نتیجه انتخابات اثرگذار نباشد، موضوع به محاکم دادگستری ارجاع می‌شود. تا زمانی که تخلفات، گسترده نباشد، به تقلب منجر نمی‌شود.»
در واقع از نگاه شورای نگهبان، تا زمانی که رفتارهای غیرقانونی منجر به تغییر نتیجه انتخابات نشده، تقلب محسوب نمی‌شود بلکه تخلف است. قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی در بیان مصادیق تقلب‌های انتخاباتی به این موارد اشاره کرده است:
- تهدید و تطمیع رای دهندگان
- کم و زیاد کردن آراء یا تعرفه‌ها
- تقلب در رای گیری و شمارش آراء
- تقلب و تزویر در اوراق تعرفه یا برگ رای یا صورتجلسه
- تغییر و تبدیل یا جعل و یا ربودن و یا معدوم‌نمودن اوراق و اسناد انتخاباتی از قبیل تعرفه و برگ رای و صورت‌جلسات و تلكس و تلفن‌گرام‌ها و تلگراف‌ها
- بازكردن و یا شكستن قفل محل نگهداری و لاک ومهر صندوق‌های رای بدون مجوز قانونی.
- جابه‌جایی، دخل و تصرف و یا معدوم‌نمودن اسناد انتخاباتی بدون مجوز قانونی.
- ایجاد رعب و وحشت برای رأی‌دهندگان یا اعضای شعب ثبت‌نام و اخذ رأی با اسلحه یا بدون اسلحه در امر انتخابات.
- انجام یا عدم‌انجام هرگونه عملی که باعث مخدوش‌شدن رای مردم از ناحیه اعضای شعبه اخذ رای باشد؛ از قبیل خودداری‌كردن از ممهور نمودن برگ تعرفه یا شناسنامه یا انتقال صندوق اخذ رای به غیر از محل آگهی‌شده.
اما از نظر شورای نگهبان همین موارد نیز زمانی تقلب محسوب می‌شود که به کرات رخ دهد و در نتیجه انتخابات اثرگذار باشد که در این حالت به ابطال آرا اخذ شده در یک صندوق با یک حوزه انتخابیه منجر می‌شود. بنابراین طبق نص صریح قانون انتخابات «چنانچه وقوع جرائم مندرج در این ماده موجب گردد كه جریان انتخابات در یک یا چند شعبۀ ثبت‌نام و اخذ رای از مسیر قانونی خود خارج شود و در نتیجۀ كلی انتخابات مؤثر باشد، مراتب وسیلۀ وزارت كشور به منظور طرح در شورای نگهبان به هیات مركزی نظارت اعلام می‌گردد.»
در واقع عمده تفاوت تخلف و تقلب انتخاباتی، در تاثیرگذاری آن بر نتیجه انتخابات است. برای مثال حضور یک چهره غیرمسوول مثل فرمانده پایگاه بسیجی که احیانا در آن انتخابات انجام می شود، در پای یک صندوق انتخاباتی، تخلف است ولی تاثیری در نتیجه انتخابات ندارد. ولی فرض کنید که پای هر صندوق افرادی غیر مسوول حضور داشته باشند که حضور آنها تهدیدی برای رای دهندگان باشد و آزادی انتخاب آنها را مخدوش کند در این حالت تکثر این تخلف می‌تواند در نتیجه تاثیرگذار و تقلب محسوب و به ابطال انتخابات در آن حوزه منتهی شود.