درستی‌سنجی اینفوگرافی ایرنا درباره هواپیمای اوکراینی
بحث‌ها درباره علت سقوط پرواز PS752 خطوط هوایی اوکراین همچنان داغ است. مقامات کشورهای آمریکا، کانادا و بریتانیا معتقدند طبق اطلاعات ماهواره‌ای علت سقوط این هواپیما شلیک موشک پدافند زمین به هوا است. با این حال علی ربیعی سخنگوی دولت فرضیهٔ برخورد موشک با هواپیما را حاصل یک عملیات روانی و دروغ بزرگ دانست. خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) روز جمعه ۲۰ دی ۱۳۹۸ یک اینفوگرافی زیر را با عنوان «همه مشکلات موتور بوئینگ اکراینی» منتشر کرد.
در این اینفوگرافی، اطلاعاتی درباره آمار حوادث هواپیمای بویینگ ۸۰۰-۷۳۷ و هواپیماهایی که از موتور CFM CFM56 استفاده می‌کنند و همین طور مشکلات عمده فنی آن مطرح شده است.
سعی کردیم با استفاده از منابع معرفی شده در این اینفوگرافی ادعاهای مطرح شده در آن را درستی‌سنجی کنیم.
آمارهای ارائه شده در خصوص هواپیما
در نوار آبی رنگ سمت راست ادعا شده هواپیمای بوئینگ ۸۰۰-۷۳۳ تاکنون ۶۸۷ بار دچار حادثه شده که ۱۸ مورد حوادث مرگباری بوده که به مرگ بیش از ۷۰۰ نفر منجر شده است.
برای بررسی درستی این ادعا به سراغ پرونده این نوع هواپیما در سایت Aviation Safety Network رفتیم جزو منابع معرفی شده برای این اینفوگرافی است.
در این سایت تعداد کل سوانح هوایی (hull-loss Accident) ثبت شده تا امروز ۱۸مورد بوده است. این موارد با کد A1 مشخص شده‌اند. اگر تعداد سوانح جزئی (repairable damage) و همچنین موارد هواپیما ربایی و جرایم داخل هواپیما را هم حساب کنیم جمع کل موارد به ۸۱ مورد می‌رسد.
از این میان ۸ سانحه تلفات در پی داشته است. جمع کل تلفات این هواپیما تا الان ۷۶۴ تن بوده است که یکی مربوط به یک سانحه آدم‌ربایی بوده است. در میان سوانح مرگبار، بیشترین تلفات مربوط به سقوط هواپیمای اوکراینی در بامداد ۱۸ دی ۱۳۹۸ در حوالی تهران است که منجر به کشته شدن همه ۱۷۶ سرنشین هواپیما شد.
تصویر برگرفته از سایت Aviation Safety Network
با این اوصاف می‌توان گفت از سه عدد ادعا دو عدد نادرست و یکی درست است. در واقع تعداد کل سوانح هوایی این هواپیما ۱۸ مورد، تعداد سوانح مرگبار ۸ مورد و تلفات جانی آن دقیقا ۷۶۴تن است.
آمارهای ارائه شده درباره موتور هواپیما
موتور استفاده شده در این هواپیما CFMI CFM56 است. در مجموع ۱۴ مدل هواپیما از این موتور استفاده می‌کنند. چهار هواپیمای کمپانی ایرباس، ۹ هواپیمای کمپانی بوئینگ و یک هواپیمای مدل McDonnell Douglas DC-8.
در اینفوگرافی ایرنا ادعا شده از ابتدای دسامبر ۲۰۱۹ تا زمان سانحه تهران، بیش از ۱۰ حادثه برای هواپیماهایی که از این موتور استفاده می‌کنند رخ داده است.
ما اول داده‌های سایت Aviation Safety Network را در مورد سوانح هوایی رخ داده از ابتدای ماه دسامبر ۲۰۱۹ تا ۸ ژانویه ۲۰۲۰ را بررسی کردیم. در مجموع ۲۴ سانحه ثبت شده، به جز مورد تهران، هیچکدام از هواپیماهای ایرباس یا بوئینگ نبوده‌اند.
دایره جست‌وجو را گسترده‌تر کردیم و سراغ منبع دیگر ارائه شده در اینفوگرافی یعنی سایت The Aviation Herald رفتیم. با جست‌وجوی بخش دوم نام موتور هواپیما در این سایت، فهرست حوادثی را که در پایین اینفوگرافی گفته شده پیدا کردیم.
این موارد همه به عنوان «حادثه» (Incident)معرفی شده‌اند. در صنعت هوانوردی دو واژه «سانحه» (Accident) و «حادثه» (Incident) تعریف متفاوتی دارند. در مواردی که فردی در هواپیما بر اثر برخورد اجزای جدا شده یا تحت‌تاثیر گازهای داغ خروجی موتور دچار آسیب شود، یا هنگامی که سازه هواپیما دچار آسیبی شود که نیازمند تعمیر اساسی یا تعویض قطعات است یا هنگامی که هواپیما ناپدید شود، «سانحه» اتفاق افتاده.
هر رویداد دیگری که برای ایمنی هواپیما خطرناک باشد، «حادثه» است که ممکن است منجر به بروز «سانحه» شود.
با این اوصاف می‌توان گفت ادعای مطرح شده در خصوص وقوع ۱۰ حادثه هوایی در اینفوگرافی نادرست نیست، اما با توجه به زمینه موضوع که سوانح هوایی و اینکه پیش‌تر از کلمه حادثه به جای سانحه استفاده شده است، برای مخاطب «گمراه‌کننده» است.
در بخش مرکزی اینفوگرافی هم ادعاهایی در مورد مشکلات عمده موتور هواپیما صحبت شده و گفته شده مهم‌ترین مشکلات موتور CFMI CFM56، «خرابی تیغه فن»، «ورود باران و تگرگ» و «مشکلات جریان سوخت» است. اینفوگرافی مدعی است که این مشکلات باعث آتش‌سوزی موتور در سال‌های ۱۹۸۹، ۲۰۱۶ و ۲۰۱۸ در انگلیس و آمریکا ، از کار افتادن موتور در سال‌های ۱۹۹۸ و ۲۰۰۲ در آمریکا و اندونزی و ثبت گزارش‌های متعدد هنگام پرواز شده است.
چیزی در تایید یا رد این ادعا پیدا نکردیم. مصادیق مطرح شده هم کلی است و جست‌وجوی تک تک سوانح هوایی در انگلیس و آمریکا و اندونزی و ردگیری گزارش‌های نقص فنی هنگام پرواز ۱۴ نوع هواپیما در یک بازه زمانی طولانی از حوصله این مقاله خارج است. به همین دلیل این بخش از ادعای مطرح شده، دست‌کم، تا زمان مشاهده یک سند معتبر، از نظر ما «غیر قابل اثبات» است.