آیا آمریکا می‌تواند اینترنت بدون سانسور به ایرانیان بدهد؟

ریچارد گرنل سفیر آمریکا در آلمان، روز یکشنبه ۲۶ آبان ۹۸ در پستی توییتری، خواستار همکاری آمریکا و اروپا برای ارائه اینترنت بدون سانسور به مردم ایران شده و گفته: «ما توانایی فنی داریم اینترنت بدون سانسور و بدون کنترل دولتی را برای مردم ایران برقرار کنیم.

او این مطلب را در واکنش به قطع گسترده اینترنت در ایران پس از واکنش‌های اعتراضی به گران شدن قیمت بنزین اعلام کرده است.

این ادعا اما با واکنش آذری جهرمی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات ایران روبرو شد. آذری جهرمی می‌گوید: این ادعا (توانایی فنی برقراری اینترنت بدون سانسور و کنترل دولتی) در حال حاضر ممکن نیست، بلکه آنها برنامه‌هایی برای سال ۲۰۲۵ دارند که الان مطرح کرده‌اند.

آیا آمریکا امکان فنی برقراری اینترنت بدون سانسور و کنترل دولتی برای مردم ایران را دارد؟ آیا پیش از این دولت آمریکا چنین طرحی را برای بازه زمانی ۲۰۲۵ طراحی کرده بود؟ فکت‌نامه برای سنجش میزان صحت این ادعاها سراغ کارشناسان و فعالان فنی حوزه اینترنت رفته و ادله آنها در تایید یا رد این ادعاها را جویا شده است که در ادامه می‌خوانید.

 

اینترنت بدون سانسور خارج از اراده دولت، شدنی اما…

علی اکبر موسوی (خوئینی)، پژوهشگر فناوری ارتباطات و اطلاعات دانشگاه و نایب رئیس کمیته مخابرات مجلس ششم، بر این باور است که برقراری اینترنت بدون سانسور و کنترل دولتی از طریق ماهواره، به لحاظ فنی شدنی است اما در حال حاضر با سه چالش عمده روبروست:

۱- گران است.

۲- چندان امن نیست و قابل پارازیت اندازی ست.

۳- به تجهیزات و خدمات فنی نیازمند است.

او در تشریح به «فکت‌نامه» می‌گوید: ارائه اینترنت بدون سانسور از طریق ماهواره ممکن است و در حال حاضر توسط شرکت‌هایی در آمریکا-اروپا و آسیا عرضه می‌شود و مردم می‌توانند آن را خریداری کنند که عمدتا به صرفه نیست. در مورد ایران چالش‌های سه گانه بالا را همراه داشته است.

موسوی با بیان اینکه در ایران فعلا تبادل اینترنتی یک طرفه باب شده، می‌گوید: یعنی ما از طریق ماهواره اطلاعات را یک طرفه به ایران ارسال کنیم مثل کاری که در حال حاضر از طریق «توشه» در حال انجام است که به آن اصطلاحا دیتا کستینگ هم گفته می‌شود ولی امکان آپلود از آنطرف ممکن نیست.

اما تبادل دو طرفه که مهمتر و ضروری تر است، نیاز به نصب دیش و اتصال BUC دارد. یعنی مردم باید دیش ماهواره نصب و روی بشقاب دریافت از ماهواره، علاوه بر ال ان بی به عنوان ریسیور، BUC نصب کنند تا بتوانند ارسال و دریافت را انجام دهند.

موسوی در ادامه در بیان معایب این سیستم می‌گوید: اینترنت ماهواره‌ای  تجاری در حال حاضر امن نیست و قابل پارازیت‌اندازی است چراکه، محل ارسال اطلاعات یا مکان ارسال کننده، مشخص است یعنی سیستم به سادگی می‌تواند دریابد که اطلاعات از کجا ارسال شده است. او می‌افزاید: البته این چالش، راه حل تکنولوژیکی با صرف هزینه دارد یعنی با یک فناوری مرتب فرکانس‌های ارسال‌کننده اطلاعات تغییر کند و رد جغرافیایی آن گم شود. فناوری Frequency-hopping spread spectrum که در حال حاضر در گوشی‌های پیشرفته تلفن کورت لس برای عدم تداخل (کوردلس‌های قدیمی با همسایگان) استفاده می‌شود در اینترنت ماهواره‌ای هم می‌تواند کمک کند، که رد ارسال کننده هویدا نشود، کاری که الان عمدتا در سطح نظامی هنگام استفاده از اینترنت ماهواره‌ای از آن استفاده می‌کنند چرا که این فناوری باعث می‌شود مرتبا فرکانس‌ها و در نتیجه مکان ارسال کننده تغییر یابد و ردیابی آن دشوار شود ونیز امکان پارازیت‌اندازی نیز از بین برود.

به باور این نماینده سابق مجلس شورای اسلامی، سومین چالش اینترنت ماهواره‌ای گران قیمت بودن آن است و هم به تجهیزات و خدمات فنی (نصب تجهیزات) نیاز دارد. چیزی که فعلا عمومی کردن آن دور از تصور است. 

موسوی امکان فنی دیگر ارائه اینترنت بدون سانسور به مردم ایران را ارائه وای فای رایگان از طریق دولت‌های همسایه تا شعاع محدودی در داخل خاک ایران می‌داند ولی در عین حال تاکید دارد که دولت‌های همسایه به لحاظ فنی امکان این مهم را دارند ولی به لحاظ سیاسی- امنیتی درگیر چنین مساله‌ای نمی‌شوند ونیز سازمان بین‌المللی مخابرات (ITU) چنین اجازه‌ای برای تداخل با همسایگان نمی‌دهد.

آیا قرار بوده در ۲۰۲۵ آنگونه که آذری جهرمی وزیر ارتباطات ایران گفته، تحولی در ارائه اینترنت بدون سانسور رخ دهد؟ موسوی در پاسخ می‌گوید: اینکه طرحی وجود داشته یا دارد را من بی‌اطلاعم ولی آنچه روشن است اینکه هم در آمریکا و هم در اروپا مدت‌هاست تحقیقاتی در خصوص اینترنت ماهواره‌ای به طوری که از طریق ماهواره، وای‌فای با فرکانس پایین ارسال شود تا مردم بتوانند با گوشی‌هایی تلفن همراه، بدون داشتن دیش و تجهیزات وابسته، اینترنت دریافت کنند، شروع شده است. او می‌افزاید: اخیرا شرکت گوگل در قالب پروژه‌ای بنام loon.com بالنی برای ارائه سرویس اینترنت روی مدار جو فرستاد ولی طرحشان با چالش همراه بوده تا بتواند 4G-LTE را ارائه کند. بنابراین این‌گونه تحقیقات در دست اجراست و دیر یا زود دسترسی به اینترنت ماهواره‌ای بدون دخالت دولت‌ها در مدار پایین تر نیز محقق می‌شود.

به گفته موسوی اخیرا شرکتی بنام Higher Ground در آمریکا یک دستگاهی به نام SatPaq ارائه کرده که با نصب روی گوشی تلفن، بدون داشتن وای فای و بدون داشتن سرویس تلفن، این امکان را می‌دهد که پیام کتبی ارسال شود، یعنی وقتی افراد در موقعیت نامناسب قرار می‌گیرند که تماسشان با اینترنت و تلفن قطع می‌شود، می‌توانند از این طریق تکس مسیج ارسال کنند. این دستگاه در وب سایت satpaq.com با قیمت ۲۴۰ دلار در حال حاضر در آمریکا به فروش می‌رسد.

از دیگر تلاش‌های مهم توسط شرکت Space X با مدیریت ایلان ماسک است که تعدادی ماهواره برای اینترنت مورد استفاده قرارداده و خود وی شخصا در چند هفته قبل با استفاده از یک ترمینال موسوم به استارلینک در منزل خود توییت و آزمایش کرد. 

در همین رابطه تلاشهای بسیاری توسط شرکت‌های Telesat و OneWeb و آمازون نیزبرای اینترنت ماهواره‌ای ولی در مدارهای پایین در حال انجام است. بنابراین تصور اینکه در سال‌های آینده استفاده از اینترنت ماهواره‌ای بصورت وای فای نیز ممکن شود دور از ذهن نیست.

 

اینترنت بدون سانسور؛ فعلا پرهزینه و ریسک پذیر است

مهدی یحیی‌نژاد، متخصص فناوری اطلاعات و ارتباطات نیز بر این باور است که اینترنت ماهواره‌ای که فیلترش سخت خواهد بود در ده سال تا بیست سال آینده، احتمالا رایج خواهد شد ولی در حال حاضر پرهزینه و باریسک بالاست. او نیز همانند دیگر متخصصان این حوزه، ارائه اینترنت بدون سانسور و کنترل دولتی در فضای موجود را بسیار پرهزینه و پرریسک می‌داند و معتقد است احتمالا اگر دولتی خارجی حاضر باشد یک میلیارد دلار هزینه کند می‌تواند مردم ایران را به چنین اینترنتی مجهز کند ولی ریسک آن در حال حاضر بسیار بالاست چراکه استفاده از اینترنت ماهواره‌ای نیازمند تجهیزاتی است که استفاده از آنها برای شهروندان امن نیست و آنها را در معرض اتهام جاسوسی قرار می‌دهد. 

یحیی‌نژاد به «فکت‌نامه» می‌گوید: علاوه بر اینترنت ماهواره‌ای، آمریکا و دولت‌های هم جوار می‌توانند وای فای بدون سانسور در نقاط مرزی تا شعاع محدودی در اختیار ایرانیان بگذارند ولی اگر بخواهند کل ایران را پوشش دهند، استفاده از بالن و ارائه وای فای از این طریق نیز ممکن است، ولی چندان ساده نیست. بالن‌ها می‌توانند توسط حکومت ساقط بشوند.

یحیی‌نژاد ادعای آذری جهرمی وزیر ارتباطات ایران در خصوص طرح ۲۰۲۵ آمریکا برای ارائه اینترنت بدون سانسور ابراز بی اطلاعی می‌کند ولی در عین حال تاکید دارد که با پیشرفت‌های تکنولوژیکی در چند سال آینده، قطعا مشکلات موجود ارائه اینترنت بدون سانسور به هر جایی برطرف می‌شود همانگونه که قرار است. شرکت‌هایی مثل OneWeb یا SpaceX شروع به ارسال زیاد ماهواره با هزینه‌های پایین کردند که میتواند هزینه‌ ارتباطات ماهواره‌ای را بشدت کاهش دهد و در نهایت به ارزانتر شدن این محصولات بیانجامد.

 

اینترنت از خارج، بدون همکاری داخلی امکان‌پذیر نیست

در این‌باره از اریک نواتنی، استاد دانشگاه آمریکن در واشنگتن دی‌سی هم پرسیدیم. او این اقدام ایران را نقض آشکار توافقنامه‌های حقوق بشری سازمان ملل متحد دانست و در پاسخ به امکان فراهم کردن اینترنت از راه دور به «فکت‌نامه» گفت: به جز چند مورد ارتباطات در ابعاد کوچک، به لحاظ تکنیکی برگرداندن اینترنت از خارج بدون همکاری سرویس‌دهنده‌های اینترنت داخل کشور و شرکت‌های مخابراتی امکان‌پذیر نیست. 

به نظر این مشاور سابق رسانه‌های دیجیتال و فضای مجازی وزارت امور خارجه آمریکا، درخواست‌ها و فشار‌ها باید از زاویه حقوق بشری و هزینه‌های اقتصادی‌ای که بر کشور وارد می‌شود باشد.

 

اینترنت بدون سانسور شدنی است ولی تجهیزات می‌خواهد

امیر رشیدی از کارشناسان فنی اینترنت در واکنش به این ادعا در پستی توییتری اصل امکان برقراری اینترنت بدون سانسور را تایید کرده ولی تصریح کرده که برای این مهم به یک سری تجهیزات در ایران نیاز داریم. او نوشته: «شما هر نوع داده‌ای رو بخواهید بفرستید برای دریافت نیاز به یک سری تجهیزات دارید که در محل جغرافیایی که می‌خواهید آن داده‌ها را دریافت کنید، نصب شده و آماده داشته باشید.» رشیدی نسبت به اینکه این تجهیزات به ایران ارسال شده باشد، اظهار بی اطلاعی کرده و نوشته ممکن است آقای وزیر از وجود چنین تجهیزاتی در ایران خبر دارند.

او در ادامه پست خود نوشته اگر آمریکا می‌خواهد کاری کند باید تحریم‌های فناوری را بردارد تا مردم بتوانند از زیرساخت‌های گوگل، آمازون و دیجیتال اوشن استفاده کنند.

 

جمع بندی 

ریچارد گرنل سفر آمریکا در آلمان، روز یکشنبه ۲۶ آبان ۹۸ در پستی توییتری، خواستار همکاری آمریکا و اروپا برای ارائه اینترنت بدون سانسور به مردم ایران شده و گفته: «ما توانایی فنی داریم اینترنت بدون سانسور و کنترل دولتی را برای مردم ایران برقرار کنیم». 

کارشناسان و فعالان فنی حوزه اینترنت بر این باورند که ارائه اینترنت بدون سانسور به مردم ایران در حال حاضر شدنی نیست و گران، ناامن و نیازمند تجهیزات و خدمات فنی در داخل ایران است. بنابراین اصل ادعا، ناصحیح نیست ولی به زمان بیشتری نیاز است تا اینترنت ماهواره‌ای با قابلیت دریافت و ارسال دیتا فراهم شود.