آیا روحانی دو تابعیتی است؟
ابوالفضل ابوترابی عضو کمیته تحقیق و تفحص مدیران دوتابعیتی در مجلس دهم، روز دوم شهریور در گفت‌وگویی با خبرگزاری خانه ملت با بیان اینکه در جریان تحقیق و تفحص از دو تابعیتی ها، ۱۰۰ نفر دو تابعیتی در رده های بالای دولتی به دست آوردیم گفته: «در جریان این رسیدگی ها متوجه شدیم یکی از مسئولان بسیار مهم کشور تاکنون تابعیت اسکاتلند را نیز داشته و امروز در مظان اتهام است.» او تلویحا حسن روحانی رییس جمهور ایران را به داشتن تابعیت دولت اسکاتلند (اتحادیه پادشاهی انگلستان) متهم کرده و با تاکید بر طراز اول بودن این مقام دولتی و دانشجو بودن در اسکاتلند، همه نگاه‌ها را متوجه حسن روحانی کرده است.
ابوترابی البته پس از این ادعا در گفت‌وگو با روزنامه ایران، حاضر نشده تا شفاف اعلام کند منظورش از این فرد کیست و آن را محرمانه دانسته و گفته: «در آن لیست صد نفره اسم چنین فردی که جایگاه بالایی در نظام دارد هست، اما به لحاظ محرمانه بودن من نمی توانم توضیح بیشتری بدهم.» او در همین مصاحبه اعلام کرده که سند و مدرک محکمی ندارد، چون اعطای تابعیت در همه کشورها محرمانه است ولی شواهد و قرائن متقنی وجود دارد که این فرد با حضور طولانی مدت در این کشور، به‌عنوان دانشجو توانسته، شهروندی این کشور را دریافت کند. اما فردای این روز، او در مصاحبه با وب سایت الف، نداشتن سند و مدرک را تکذیب کرده و گفته: «اگر سند و مدرکی وجود نداشت که ما در تحقیق و تفحص نمی‌آوردیم. ما قراین و شواهد داریم و ۱۰۰ نفری که ضمیمه گزارش آوردیم که این شواهد و قراین از علم اجمالی حاصل‌شده که از ادله اثبات است.»
پس از انتشار این سخنان، محمود واعظی رییس دفتر رییس جمهور روحانی، دو تابعیتی بودن رییس جمهور ایران را به شدت تکذیب کرده و گفته: «این اظهارات کذب محض است و مردم بدانند که دروغ از این بزرگ‌تر نمی‌شود. او اگر شهامت داشت به جای آنکه اینطور صحبت کند، اسم می‌آورد تا ما بتوانیم شکایت کنیم. الان اگر شکایت کنیم می‌گویند منظور ما رییس جمهور نبود، ما گفتیم یک مقام عالی‌رتبه و این تعبیر تا فلان رده هم بیان می‌شود.»
آیا حسن روحانی تابعیت مضاعف دارد؟ آیا به صرف تحصیل در اسکاتلند، او امکان دریافت تابعیت بریتانیا را داشته است؟ فکت‌نامه این ادعا را از دو زاویه مورد بررسی قرار داده تا پاسخی روشن به این پرسش ها ارائه کند. اول: روحانی، به لحاظ حقوقی، چگونه امکان دریافت شهروندی بریتانیا را داشته است؟ دوم: با در نظر گرفتن قوانین ایران، آیا امکان داشته که روحانی نسبت به دریافت شهروندی بریتانیا اقدام کرده باشد؟
ورود روحانی به اسکاتلند
آن گونه که در سوابق تحصیلی حسن روحانی آمده، او در سال ۱۹۹۵ مدرک کارشناسی ارشد و در سال ۱۹۹۹ مدرک دکترای خود را در رشته حقوق اساسی زیر نظر استاد سید حسن امین، از دانشگاه کلدونین گلاسکو اخذ کرده است. براساس این اطلاعات او در تمام سالهای تحصیل در اسکاتلند، نماینده تهران و نایب رییس اول در مجلس چهارم و پنجم و دبیر شورای عالی امنیت ملی بوده است.
سفر با گذرنامه سیاسی یا شخصی؟
سفرهای مکرر حسن روحانی به اسکاتلند برای پیگیری امور تحصیلی، با گذرنامه سیاسی صورت گرفته یا شخصی؟ معمولا مقام‌های سیاسی، با گذرنامه سیاسی سفر می‌کنند تا از مزایای حقوق دیپلماتیک و تشریفات شایسته برخوردار باشند. به طور طبیعی مقام‌های سیاسی در سفرهای برون مرزی از این گذرنامه استفاده می‌کنند ولی براساس گفته‌های ابوالفضل ابوترابی مبنی بر اینکه «شواهد و قرائن داریم نه سند و مدرک!» نشان می‌دهد که سفرهای شخصی روحانی به اسکاتلند با گذرنامه سیاسی انجام نشده، که اگر غیر از این بود، تمام اسناد و مدارکش در اداره تشریفات مجلس و وزارت امور خارجه، ثبت و ضبط شده بود و اعضای کمیته تحقیق و تفحص به آن دسترسی داشتند. پس این ادله نشان می‌دهد که این سفرها با گذرنامه شخصی صورت گرفته که اسناد آن موجود نیست. ادله دوم بر شخصی بودن گذرنامه تاکید مدیریت دانشگاه کلدونین اسکاتلند بر تحصیل روحانی با نام حسن فریدون در این دانشگاه است. این دانشگاه پس از ورود شبه نسبت به صحت مدرک تحصیلی روحانی در بیانیه‌ای اعلام کرد که رییس جمهور ایران پیش از این با نام حسن فریدون در این دانشگاه تحصیل کرده است. ضمن اینکه اصولا با گذرنامه دیپلماتیک نمی توان ویزای تحصیلی گرفت و الزاما برای هر سفری غیر از سفر رسمی باید از گذرنامه شخصی استفاده کرد.
پس به نظر می رسد حسن روحانی با نام حسن فریدون با گذرنامه شخصی و با ویزای دانشجویی به اسکاتلند سفر داشته است.
اما سوال اصلی این است که آیا او با ویزای دانشجویی می توانسته، شهروندی اسکاتلند را دریافت کند؟
برای پاسخ به این پرسش به وب سایت اداره مهاجرت بریتانیا (دربرگیرنده تمام کشورهای عضو پادشاهی متحد بریتانیا از جمله اسکاتلند) مراجعه کردیم. در این وب سایت در توضیح شرایط اخذ تابعیت آمده است: «شما می توانید شهروند بریتانیا شوید اگر بالای ۱۸ سال تمام سن دارید و یک سال از دریافت مجوز اقامت دائم شما گذشته باشد.» اینجا تاکید شده که اگر طی دو سال پیش از ارائه فرم تقاضای شهروندی، دور از بریتانیا بوده اید، مجوز اقامت دائم شما باطل شده است. پس اگر کسی مجوز اقامت دائم بریتانیا را گرفته باشد یعنی پنج سال تمام در این کشور زندگی کرده و این مجوز را دریافت کرده می تواند مدارک خود را ارائه و برای شهروندی این کشور تقاضای خود را ارائه کند. مدارک مورد نیاز به این شرح است:
۱- پنج سال تمام قبل ارائه فرم تقاضا در بریتانیا زندگی کرده باشد. (فرد متقاضی نمی‌تواند بیش از ۴۵۰ روز طی این پنج سال، یا ۹۰ روز طی یک سال آخر، از بریتانیا خارج شده باشد.)
۲- مدرک قبولی در آزمون زبان و آزمون زندگی در بریتانیا
۳- مدرکی دال بر تصمیم بر زندگی در بریتانیا
۴- داشتن شخصیت خوب.
آیا راه دیگری برای اخذ شهروندی بریتانیا وجود دارد؟
ازدواج
ازدواج و داشتن همسر بریتانیایی راه دوم برای اخذ شهروندی است. از این طریق فرد متقاضی باید با یک شهروند انگلیسی ازدواج کرده و برای مدت سه سال در این کشور زندگی کرده باشد تا بتواند شهروندی این کشور را اخذ کند. حسن روحانی مطابق قوانین ایران و شریعت، مشکلی برای ازدواج مجدد با یک بریتانیایی نداشته و می‌توانسته همسر دوم اختیار کند ولی از آنجا که او فردی شناخته شده بوده و قوانین بریتانیا ازدواج دوم را قانونی نمی‌داند، این امکان دور از ذهن می تواند باشد، ضمن اینکه روحانی باز امکان زندگی برای مدت سه سال در انگلستان را نداشته است.
سرمایه گذاری
سرمایه‌گذاری راه سوم برای اخذ شهروندی است. به این معنا که هرکس با دو میلیون پوند سرمایه گذاری (این رقم احتمالا بیست سال پیش که روحانی به آنجا سفر داشته کمتر بوده است) می‌تواند ویزای سرمایه‌گذاری دریافت و وارد خاک بریتانیا شود، ولی سرمایه‌گذاری نیز به تنهایی برای دریافت شهروندی کافی نیست، سرمایه گذار نیز باید ۷۵ درصد ایام سال را در بریتانیا زندگی کند تا بتواند ویزای سرمایه گذاری را به شهروندی تبدیل کند.
خدمت به دولت بریتانیا
آنچه که از قوانین مهاجرتی بریتانیا برمی آید بدون اقامت در این اتحادیه، تنها به یک شرط می توان شهروندی بریتانیا را دریافت کرد و آن اینکه خارج از بریتانیا، در خدمت دولت این کشور باشید. به نوشته وب سایت مهاجرتی وست کین «اگر تصمیم گرفته‌اید بر اساس خدمت به دولت بریتانیا تقاضای اعطای تابعیت بدهید، از شما خواسته خواهد شد که شرایط زیر را داشته باشید:
- در روزی که تقاضای شما دریافت می‌شود در خارج از کشور در خدمت دولت باشید؛
- یک پست مسئولانه در خارج از کشور داشته‌اید؛
- در یک دوره قابل توجه، خدمات شایسته‌ای ارائه کرده‌اید؛
- با بریتانیا ارتباط نزدیک دارید.»
آیا راه دیگری برای اخذ تابعیت مضاعف، برای روحانی به عنوان یک مقام سیاسی عالی رتبه و دانشجو در اسکاتلند وجود داشته است؟
کاوه بهشتی‌زاده وکیل مهاجرت در انگلستان در گفت‌وگو با «فکت نامه» می گوید: «روحانی در دهه ۹۰ که در اسکاتلند دانشجو بوده می‌توانسته به اعتبار دانشجویی که بیش از پنج سال است در این کشور دانشجوست، گذرنامه اتحادیه پادشاهی بریتانیا را دریافت کند. در آن سالها شرایط اخذ تابعیت بسیار ساده تر از امروز بوده است.»
او می‌افزاید: «شرایط دریافت شهروندی پس از سال ۲۰۱۴ که یک جنایتکار آفریقایی پس از ۶ سال اقامت در انگلستان توانسته بود شهروندی دریافت کند، خیلی سخت تر شد. امروز یک دانشجو باید ده سال در انگلستان اقامت داشته باشد تا بتواند مجوز اقامت دائم دریافت کند. باید آزمون زبان انگلیسی و آزمون چگونگی زندگی در انگلستان را پاس کند و باید شخصیت خوبی داشته باشد.»
کاوه بهشتی‌زاده می‌گوید: «با قانون فعلی حسن روحانی به هیچ عنوان نمی توانست گذرنامه انگلیسی دریافت کند، چون او رییس جمهور یک کشور دیکتاتور است که در نقض حقوق بشر فعال است. چنین شخصیتی واجد دریافت شهروندی بریتانیا نیست. ولی در مقطعی که روحانی اینجا دانشجو بوده، قوانین سختگیرانه نبود و می توانسته به عنوان دانشجوی که طولانی مدت در اسکاتلند به تحصیل مشغول بوده، گذرنامه دریافت کند ولی حتی اگر شهروندی را در آن مقطع دریافت کرده بوده باشد، با تصویب قانون جدید، دولت انگلستان، تابعیت او را به دلیل فقدان شخصیت خوب، سلب کرده است.» او می افزاید: «سلب تابعیت افراد به دلیل نداشتن شخصیت خوب مسبوق به سابقه است و افرادی به دلیل خطاهایی که در کشورشان مرتکب شده بودند از داشتن تابعیت محروم شدند. طی سالهای اخیر نیز حداقل دو نفر را شخصا شاهد بودم که با استناد به همین قانون از دریافت پناهندگی محروم شدند یکی کارمند بازداشتگاه کهریزک و دیگری زندانبان زندان اوین بود. از نگاه دولت انگلستان اتفاقاتی که در کهریزک و زندان اوین طی این سالها افتاده، دلیل روشنی برای نداشتن شخصیت خوب است چراکه هرکس در هر سطحی در این زندان ها کار می کند در جنایاتی که در آنجا رخ می دهد شریک است.»
آیا روحانی ممکن است از طریق خدمت به دولت انگلستان، تابعیت دریافت کرده باشد؟ بهشتی‌زاده می‌گوید: «دریافت تابعیت از طریق خدمت به دولت، مختص نظامیان است که در ارتش خدمت می کنند. چرا که بسیاری از افرادی که در ارتش انگلستان خدمت می کنند تبعه دیگر کشورها هستند که پس از عضویت در ارتش، تابعیت انگلستان را دریافت می کنند. این راه به فردی همچون روحانی نمی تواند تعلق گرفته باشد.»
به گفته این وکیل مهاجرت، روحانی در آن مقطع با سرمایه گذاری نیز می توانسته گذرنامه دریافت کند. از او می پرسم آیا در آن مقطع شرط اقامت در انگلستان مطرح نبوده است؟ بهشتی‌زاده در پاسخ می‌گوید: «مطرح بوده ولی استثنا نیز در قانون زیاد وجود داشته است. برای مثال اگر سفر به خارج بریتانیا در اختیار فرد متقاضی شهروندی نبوده باشد، این سفرها مانع شهروندی نمی شده است.»
بهشتی‌زاده در پاسخ به این پرسش که آیا امکان دارد به دلایل سیاسی، همسر او شهروندی را اخذ و او نیز مجوز اقامت دائم را دریافت و با این مجوز امکان تردد را کسب کرده باشد، می گوید: «این امکان وجود داشته است. چراکه به همسر دانشجویان، نیز حقوق شهروندی تعلق می گیرد. ممکن است آنها این راه را انتخاب کرده باشند ولی نکته این است که اگر فردی که مجوز اقامت دائم را کسب می کند، بیش از دو سال خارج بریتانیا زندگی کند، مجوزش لغو می شود.»
آیا سمت سیاسی و مسوولیت دولتی روحانی، دریافت شهروندی را برای او تسهیل نمی کرده است؟ بهشتی‌زاده می گوید: «به هیچ عنوان، متقاضیانی که شناخته شده‌اند همیشه کارشان سخت‌تر است خصوصا وقتی فرد متقاضی، یک چهره سیاسی شناخته شده باشد. این نکته است که داشتن تابعیت انگلیسی روحانی را شک‌برانگیز می‌کند. در چنین مواردی چون تصمیم‌گیری به سطح وزیر می رسد، پروسه خیلی طولانی‌تر و سخت‌تر می‌شود.»
بهشتی‌زاده در مجموع معتقد است روحانی نمی‌تواند گذرنامه انگلیسی داشته باشد چراکه مطبوعات انگلستان نسبت به اینگونه مسائل بسیار حساس هستند و فردی در این سطح به محض اینکه برای دریافت تابعیت تقاضا کند، تمام رسانه ها آن را به سرتیتر اخبار خود تبدیل می کنند. او نمی توانسته در سکوت رسانه ها تابعیت انگلستان، گرفته باشد. او تاکید دارد که به عنوان یک وکیل مهاجرت پذیرش این مساله راحت نیست که فرد شناخته شده‌ای در سطح نایب رییس مجلس ایران، توانسته باشد شهروندی انگلستان را دریافت کرده باشد، چرا که علاوه بر رسانه‌ها، تونی بلر،نخست وزیر وقت انگلستان نیز نسبت به اینگونه مهاجران حساسیت خاصی داشت و اجازه نمی‌داد عضوی از دولتی که ماجراجویی‌های متعددی در نظام بین‌الملل دارد، در این کشور شهروندی دریافت کند».
قوانین داخلی و سدهای تابعیت دوگانه
حضور در قدرت و داشتن تابعیت دوگانه در جمهوری اسلامی ایران، مصادیقی داشته و دارد و در لیست صد نفری مورد اشاره کمیته تحقیق و تفحص مجلس، احتمالا نام برخی به درستی آمده، اما آیا حسن روحانی می تواند یکی از این موارد صحیح باشد؟
تابعیت مضاعف و ریاست جمهوری
اصل یکصد و پانزدهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران می گوید: «رییس جمهور باید از میان رجال مذهبی و سیاسی که واجد شرایط زیر باشند انتخاب گردد: ایرانی‌الاصل، تابع ایران، مدیر و مدبر، دارای حسن سابقه و امانت و تقوا، مومن و معتقد به مبانی جمهوری اسلامی ایران و مذهب‌رسمی کشور. در قانون انتخابات ریاست جمهوری بر داشتن تابعیت جمهوری اسلامی و ایرانی الاصل بودن تاکید دارد. بنابراین داشتن تابعیت مضاعف از عوامل فقدان صلاحیت کاندیداهای انتخابات ریاست جمهوری است و هیات اجرایی و هیات نظارت مکلف به رد صلاحیت چنین کاندیدایی است. شورای نگهبان به عنوان ناظر انتخابات، نیز طی سالهای گذشته نشان داده که در بررسی صلاحیت کاندیداها، با حساسیت خاصی برخورد کرده و اگر شبه‌ای در تابعیت مضاعف روحانی بود بدون درنگ صلاحیت‌اش را رد می کرد. از سوی دیگر در دوره یازدهم انتخابات ریاست جمهوری، حسن روحانی در حالی اعلام نامزدی کرد که دولت محمود احمدی نژاد به عنوان رقیب سیاسی وی سکاندار وزارت کشور و وزارت اطلاعات و مجری انتخابات بود، آنها نیز اگر سندی دال بر تابعیت مضاعف روحانی، در اختیار داشتند، در رد صلاحیتش درنگ نمی‌کردند.
تابعیت مضاعف و دبیری شورای‌عالی امنیت ملی
حسن روحانی هم‌زمان با نایب رییسی مجلس چهارم و پنجم، کرسی دبیری شورای عالی امنیت ملی را نیز در اختیار داشت و در پرونده‌های مهم امنیتی-سیاسی، همچون پرونده هسته‌ای ایران، نقش‌آفرین بود. حسن روحانی از سال ۱۳۶۸ به عنوان نماینده رهبر ایران و نماینده روسای جمهور وقت (هاشمی رفسنجانی و محمد خاتمی) برای سالهای متمادی دبیر شورای عالی امنیت ملی بود. چنین پست حساسی با هرگونه شائبه تابعیت مضاعف هم‌خوانی ندارد و دور از انتظار است که دستگاه‌های امنیتی و نظارتی، از کنار چنین مساله مهمی به سادگی عبور یا غفلت کرده باشند.
جمع‌بندی
بررسی‌های ما نشان می‌دهد که:
۱- پس از سال ۲۰۱۴ که قانون مهاجرت در بریتانیا سختگیرانه تر شده، دریافت تابعیت برای فردی مثل حسن روحانی، با توجه به نداشتن شخصیت خوب و نداشتن امکان اقامت طولانی در انگلستان، غیر ممکن است، ولی پیش از این روحانی به‌عنوان دانشجویی که بیش از پنج سال در اسکاتلند به تحصیل مشغول بوده، امکان دریافت تابعیت را داشته ولی به دلیل خاص بودن (نایب رییس مجلس و دبیر شورای‌عالی امنیت ملی ایران) نمی‌توانسته به سادگی تابعیت را دریافت کند، چرا که اولا دریافت تابعیت برای چنین شخصیتی نیاز به مجوز از مقام‌های عالی رتبه انگلستان داشته و نکته دیگر اینکه رسانه‌های انگلستان هیچ خبری در این خصوص تاکنون منتشر نکرده‌اند، امری که در جوامع دموکراتیک و آزاد کمتر امکان وقوع دارد.
۲- امکانی که می‌تواند شواهد و قرائن مطرح شده توسط نمایندگان مجلس مبنی بر دارا بودن شهروندی حسن روحانی یا خانواده او را قریب به واقعیت جلوه دهد، شهروندی همسر حسن روحانی و داشتن مجوز اقامت دائم توسط اوست. در این حالت او می‌توانسته بدون الزام به اخذ ویزا، و با گذرنامه شخصی، به‌طور مکرر به این کشور سفر کند. این راه ممکن است طی شده باشد ولی پایدار ماندن، مجوز اقامت دائم او، منوط به این بوده که روحانی پس از اخذ مجوز، هیچ زمانی بیش از دو سال خارج بریتانیا نمانده باشد، چرا که اگر دو سال خارج از بریتانیا زندگی کرده باشد، مجوزش لغو می‌شود. بنابراین حتی اگر بپذیریم پس از اخذ مجوز مداوم به انگلستان سفر داشته ولی در دوران ریاست جمهوری، چنین شانسی نداشته و احتمال اینکه در حال حاضر مجوز اقامت دائم اش لغو شده باشد وجود دارد. ضمن اینکه با تصویب قانون جدید مهاجرت توسط پارلمان انگلستان، او به‌دلیل نداشتن شخصیت خود، نمی تواند مجوز اقامت دائم خود را حفظ کرده باشد.
۳- سفرهای متعدد حسن روحانی بدون اخذ ویزا، که توسط مجله ۱۹ دی متعلق به حمید رسایی نماینده سابق قم در مجلس هشتم و نهم، مورد ادعا قرار گرفته، می تواند به دلیل داشتن ویزای طولانی مدت با اجازه خروج و ورود مکرر باشد. دور از ذهن نیست که دولت اسکاتلند به نایب رییس وقت مجلس ایران، که در این کشور به تحصیل مشغول بوده، ویزای ده ساله، مولتی اینتری داده باشد. این مساله غیر عادی نیست.
۵- حسن روحانی به عنوان یک مقام عالی‌رتبه سیاسی-امنیتی می دانسته، که نه تنها با داشتن تابعیت مضاعف، امکان ریاست جمهوری و حضور در پست‌های کلیدی نظام را از دست می‌دهد، بلکه در اتهام جاسوسی نیز قرار می‌گیرد. از این رو دور از ذهن است که او برای راحتی سفر به اروپا و انگلستان (به عنوان تنها مزیت داشتن گذرنامه بریتانیایی برای روحانی)، اقدام به دریافت تابعیت بریتانیا کرده باشد.
بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که قرائن و شواهد مورد اشاره نمایندگان مجلس، خیلی دور از ذهن نیست به این معنا که نه شخص روحانی، بلکه خانواده او تابعیت انگلستان را اخذ کرده باشند و خود او نیز در مقطعی مجوز اقامت دائم در انگلستان را دارا بوده باشد. در این حالت روحانی از حقوق سیاسی خود در ایران، به‌عنوان تنها کشوری که تابعیت آن را داشته، محروم نبوده و می‌توانسته از حق انتخاب شدن در انتخابات ریاست جمهوری استفاده کند و کرسی‌های کلیدی خود را در نظام جمهوری اسلامی، حفظ کند. ولی پاسخ قطعی به این ادعا، همان‌طور که اعضای کمیته تحقیق و تفحص می‌گویند یا به اراده دولت بریتانیا ممکن است یا اعتراف شخص حسن روحانی و خانواده‌اش.