آيا باورهای «فریبرز» درباره طرح صیانت شایعه بود؟

به تازگی انیمیشن کوتاهی با عنوان «گفتگوی متفاوت یک موافق و مخالف طرح صیانت!» در شبکه‌های مجازی منتشر شده که ادعاهای بحث‌برانگیزی درباره طرح صیانت دارد. این ویدئو را کانال تلگرامی «فکت مدیا» منتشر کرده‌است.

ویدیو و روایتی درباره فردی به نام فریبرز است که «شایعه‌ها درباره طرح صیانت» را زود باور می‌کند.

اما آیا می‌توان ادعاهای مطرح شده در این ویدیو را پذیرفت و آنچه فریبرز درباره طرح صیانت باور کرده صرفا شایعه است؟ 

درباره فکت‌مدیا چه می‌دانیم؟

فکت‌مدیا (FactMedia_ir@) نام یک کانال تلگرامی است که در شبکه‌های اجتماعی دیگر همچون اینستاگرام، توییتر و گپ با همین آی‌دی فعالیت‌های پراکنده‌ای داشته‌است. این کانال تلگرامی در فروردین ۱۴۰۰ راه اندازی شده و اولین پستی که در آن منتشر شده، محصول مشترکی از تیم رسانه‌ای فکت مدیا، سازمان بسیج هنرمندان و کنگره سراسری ۲۰۰۰ شهید هنرمند بوده است. 

ویدیو «گفتگوی متفاوت یک موافق و مخالف طرح صیانت!» در اواخر اسفند ۱۴۰۰ بر روی اینستاگرام و تلگرام بارگذاری شده‌است.

احمد کارآمد مدیر مسئول و صاحب امتیاز وب‌سایتی به نام جرس پرس www.jahatpress.ir این ویدیو را در ۱۷ فروردین ۱۴۰۱ در  توییتر و با توضیح زیر باز نشر کرد: 

این کلیپ رو دو تا دانش‌آموز دبیرستانی برای تبیین طرح صیانت درست کردند. صدا و سیما، سازمان تبلیغات، مجلس و دولت کلاه‌شون رو بذارن بالاتر! که نتونستن قد این کلیپ ساده هم کاری برای تبیین طرح صیانت بکنند. اینقدر منفعل هستید که آقا فرمان جهاد تبیین دادند!

احمد کارآمد خود را معلم سواد رسانه‌ای و اوسینت OSINT یا «جستجوی پیشرفته در منابع اطلاعاتی آزاد» معرفی کرده در پاسخ به یکی از کاربران توییتر تایید می‌کند که معلم این دو دانش آموز بوده‌است. 

۱. آیا در صورت اجرای کامل طرح صیانت امکان قطع اینترنت در ایران وجود دارد؟

اولین ادعایی که در این ویدیو درباره نگرانی‌ها از آینده اینترنت طرح شده، امکان قطع ارتباطات بین‌الملل است. 

– حالا از کجا میدونی قراره اینترنت قطع کنند؟
– خوب معلومه دیگه همه مردم و بلاگرها دارن در موردش صحبت میکنند.
– اشتباهت همین جاست نباید هیچ جا حرفی رو بدون تحقیق باور کنی.
– تو هیچ جا از طرح صیانت صحبتی از قطع اینترنت نشده

هر چند در ظاهر این ادعا که «در طرح صیانت صحبتی از قطع اینترنت نشده» صحیح به نظر می‌رسد اما اجرای کامل این طرح امکان هر گونه مانور بر روی سرعت اینترنت و حتی قطع ارتباط کاربران داخلی با فضای جهانی وب را برای توزیع کنندگان پهنای باند در کشور تسهیل می‌کند. 

طبق مواد ۹ و ۱۰ طرح صیانت، قرار است نیروهای مسلح کنترل درگاه ورودی اینترنت به ایران را در اختیار خواهد بگیرند.

در این بندها کارگروهی با اکثریت نیروهای نظامی و امنیتی کشور قرار است مدیریت گذرگاه مرزی و ترافیک ورودی و خروجی به کشور را بر عهده داشته باشند. این کارگروه متشکل از رئیس مرکز ملی فضای مجازی به همراه نمایندگانی از وزارت ارتباطات، دادستانی کل کشور، وزارت اطلاعات، سازمان پدافند غیر عامل، نیروی انتظامی، ستاد کل نیروهای مسلح و اطلاعات سپاه است.

ترکیب این کارگروه و حضور پررنگ نهادهای نظامی و امنیتی در آن نشان می‌دهد، تشدید کنترل جریان ورود و خروج اطلاعات میان داخل و خارج از کشور یکی از اهداف این طرح است. همین الان نیز جریان ورودی و خروجی اینترنت در ایران با استفاده روش‌های گوناگونی مانند فیلترینگ، کاهش و افزایش پهنای باند، کنترل می‌شود، اما تشدید کنترل با نگاه و شیوه نظامی و امنیتی، شانس قطع یا اختلال گسترده اینترنت را افزایش می‌دهد. 

بزرگ‌ترین قطعی اینترنت در ایران در جریان اعتراضات آبان ۱۳۹۸ با دستور شورای امنیت کشور متشکل از مقام‌های نظامی و امنیتی صورت پذیرفت.

۲. آیا پیام‌‌رسان‌های خارجی فیلتر نخواهند شد؟ 

دومین ادعایی که تولید کنندگان این ویدیو مطرح کرده‌اند مربوط به فیلترینگ پیام‌رسان‌های خارجی است: 

– پیام رسان‌های خارجی چی؟‌ شنیدم قراره اونا رو هم فیلتر کنند درسته یا نه؟
– خوب بذار طرح رو نگاه کنیم و ببینیم. توی ماده ۱۸ که جرایم پلتفرم‌ها رو مشخص کرده هیچ‌جا صحبت از فیلترینگ نشده فقط در آخرین مرحله، در صورت لزوم خطی مشی ترافیکی روی اون‌ها اعمال می‌شه.
– یعنی چی؟ 
– یعنی پهنای باند اینترنت کشور به‌طور عادلانه  تقسیم می‌شه و پلتفرم‌هایی که طبق قوانین ایران فعالیت می‌کنند سهم بیشتری می‌برند. اینجوری پلتفرم‌های خاطی هم تشویق می‌شن که طبق قوانین ما عمل کنند.

طبق ماده ۱۸ طرح نظام تنظیم مقررات خدمات فضای مجازی یا همان طرح موسوم به صیانت، در صورت بروز هرگونه تخلف در بند‌های ۱۵ و ۱۶ از سوی ارائه‌دهندگان خدمات فضای مجازی، جریمه‌هایی همچون اعمال خط مشی ترافیکی در انتظار آنها خواهد بود. 

اعمال خط مشی ترافیکی، یعنی نهادهای تنظیم‌گر مجاز هستند با تغییراتی فنی در پهنای باند و ترافیک اینترنتی، دست‌یابی به این پلتفرم‌ها را عملا غیرممکن کنند. در نتیجه بدون استفاده و اشاره‌ای به فیلترینگ، نهادهای تنظیم‌گر این اختیار را خواهند داشت که مانع از فعالیت کاربران در پلتفرم‌هایی خاطی باشد. 

مواد ۱۵ و ۱۶ طرح صیانت در واقع به گونه‌ای تنظیم‌شده‌اند که عملا احتمال پذیرش و رعایت آنها از سوی پلتفرم‌های شناخته شده‌ای مانند فیسبوک، اینستاگرام، واتس‌اپ، تلگرام، توییتر و … وجود ندارد. 

در ماده ۱۵ پلتفرم‌ها ملزم به پایبندی به مصوبات شورای عالی فضای مجازی، «عدم انتقال داده‌های مرتبط با هویت کاربران ایرانی به خارج از کشور»، «ذخیره سازی و پردازش داده‌های کاربران ایرانی مطابق مصوبات شورا و ضوابط و مقررات مربوط»، «عدم حذف حساب کاربران و محتوای مجاز مگر به درخواست مالک آن؛» شده‌اند. 

در ماده ۱۶ نیز پلتفرم‌ها موظف شده‌اند تا مطابق فهرست و ضوابط اعلامی کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه، حداکثر ظرف ۱۲ ساعت نسبت به پالایش محتوای مذکور اقدام کنند.

بعید است اصلا چنین چیزی (اجرای ماده ۱۵ و ۱۶ توسط مثلا فیس‌بوک) ممکن باشد پس هر زمانی که شورای عالی فضای مجازی بخواهد می‌تواند «اعمال خط مشی ترافیکی» کند.

۳. آیا در طرح صیانت خرید و فروش فیلتر شکن آزاد است؟ آیا استفاده از فیلترشکن جرم محسوب می‌شود؟

سومین ادعای این ویدیو درباره ممنوعیت خرید و فروش فیلترشکن‌هاست: 

– تازه شنیدم استفاده از فیلترشکن هم جرم محسوب میشه.
– نخیر باز که بدون تاخیر یه شایعه رو باور کردی؟‌ توی طرح گفته شده که به قصد تجاری و به صورت عمده جرم هستش. 
– ولی فیلترشکن‌های قانونی توسط دولت و بخش خصوصی عرضه می‌شه، این قانون باعث میشه  افراد سودجو نتوانند به بهانه فیلتر شکن اطلاعات خصوصی ما رو به دست بیاورند و ازش سو استفاده کنند.

عمده‌ترین دلایل افراد برای استفاده از فیلترشکن‌ها و وی پی‌ان‌ها، دور زدن موانع برای دسترسی به جریان آزاد اطلاعات و مخفی نگه داشتن حریم و هویت شخصی است. اما به موجب طرح صیانت افراد برای دسترسی به جریان آزاد اطلاعات باید فیلترشکن یا وی‌پی‌ان را از همان سیستمی خریداری و یا تهیه کنند که خود مسبب مسدودشدن اینترنت در کشور است.

شاید این طرح مانع از سودجویی برخی افراد به بهانه فروش فیلترشکن شود اما دسترسی آزاد و بی واسطه افراد به جریان آزاد اطلاعات را از بین می‌برد و همچنین امکان تفتیش در اطلاعات و داده‌های افرادی که از وی‌پی‌ان‌های دولتی استفاده می‌کنند را هم برای نهادهای سازنده وی پی‌ان‌ها ایجاد می‌کند.

به تازگی انیمیشنی در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده که مدعی است آنچه درباره طرح صیانت و عواقب آن مثل «قطع اینترنت»، «فیلترینگ پیام‌رسان‌های خارجی» و «جرم انگاری استفاده از وی‌پی‌ان ها و فیلترشکن‌ها» گفته می‌شود، همگی شایعه‌پردازی است.

این ادعا «نادرست» است. 

۱. طبق  مواد ۹ و ۱۰ طرح صیانت، کنترل درگاه ورودی اینترنت به نیروهای مسلح واگذار می‌شود و مدیریت گذرگاه مرزی ترافیک ورودی و خروجی به کارگروهی واگذار می‌شود که اکثریت آن را نهادهای نظامی و امنیتی کشور تشکیل می‌دهند 

همین الان نیز جریان ورودی و خروجی اینترنت در ایران با استفاده روش‌های گوناگونی مانند فیلترینگ کنترل می‌شود، اما افزایش سطح مداخله نظامیان و نیروهای امنیتی شانس قطع یا اختلال گسترده اینترنت را افزایش می‌دهد. بزرگ‌ترین قطعی اینترنت در ایران در جریان اعتراضات آبان ۱۳۹۸ با دستور شورای امنیت کشور متشکل از مقام‌های نظامی و امنیتی رخ داد. 

۲- طبق مواد ۱۵، ۱۶، ۱۸ طرح صیانت، پلتفرم‌ها ملزم به پایبندی به مصوبات شورای عالی فضای مجازی و موظف به «پالایش محتوا» مطابق ضوابط کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه‌اند و در صورت تخلف «اعمال خط مشی ترافیکی» می‌شوند: یعنی نهادهای تنظیم‌گر مجاز هستند با کاهش پهنای باند، دست‌یابی به این پلتفرم‌ها را محدود کنند. 

در طرح صیانت استفاده کاربران از وی‌پی‌ان‌ جرم اعلام نشده اما فروش وی‌پی‌ان  «غیرمجاز» جرم تعریف شده است. با توجه به فیلترینگ گسترده یکی از مهم‌ترین کاربردهای وی‌پی‌ان در ایران دسترسی به جریان آزاد اطلاعات است، اما مطابق طرح صیانت کاربران باید وی‌پی‌ان را از همان سیستمی تهیه کنند که خود دسترسی را محدود کرده است. در این شرایط نهادهای سازنده وی‌پی‌ان‌های قانونی و مجاز نیز می‌توانند از اطلاعات و داده‌های خصوصی علیه کاربران استفاده کنند. 

با این اوصاف فکت‌نامه ادعاهای مطرح شده در این انیمیشن را رد می‌کند و به این گزاره که «در طرح صیانت اینترنت قطع نمی‌شود، پیام‌رسان‌ها فیلتر نمی‌شوند و استفاده از فیلترشکن‌ها هم جرم محسوب نمی‌شود» نشان «نادرست» می‌دهد.