آیا ژاپن، عده طلاق اسلامی را رسمی کرده‌است؟

«دولت ژاپن قانونی شبیه به عده طلاق اسلامی در این کشور وضع و در چارچوب آن مقرر کرد زنان یکصد روز بعد از طلاق حق ازدواج دوباره نخواهند داشت.»

این بخشی از خبری است که در تاریخ ۱۹ بهمن ۱۴۰۰ با تیتر «عده طلاق اسلامی در ژاپن رسمیت یافت» در  سایت «اعتماد آنلاین» منتشر شده‌است.

اعتماد آنلاین منبع خبر را روزنامه «گاردین» چاپ لندن عنوان کرده است اما لینکی از منبع مورد اشاره ارائه نکرده است: «به گزارش اعتمادآنلاین، روزنامه گاردین در این باره نوشت: دولت ژاپن قانونی متعلق به قرن نوزدهم را که ازدواج فوری زنان مطلقه را ممنوع می‌کند، مجدداً اجرایی کرده‌است.»

جستجوی در آرشیو روزنامه گاردین نشان می‌دهد که این روزنامه روز دوم فوریه (۱۳ بهمن ۱۴۰۰) یعنی شش روز پیش از انتشار خبر اعتماد آنلاین گزارشی منتشر کرده‌است که عنوانش این است: «ژاپن قانون قرن نوزدهمی را که نام شوهر سابق را در شناسنامه فرزند قرار می‌دهد، اصلاح می‌کند.»

گزارش گاردین چه می‌گوید؟

بر اساس گزارش گاردین «ژاپن قرار است قانون قرن نوزدهمی را  که به طور خودکار شوهر سابق یک زن را به عنوان پدر فرزندی که در عرض ۳۰۰ روز پس از طلاق به دنیا می‌آید ثبت می‌کند، اصلاح کند.»

در این گزارش آمده:

یک هیئت دولتی این هفته اصلاح این قانون را به همراه بند دیگری در قانون توصیه کرد که از ازدواج مجدد زنان به مدت ۱۰۰ روز پس از طلاق به دلیل نامشخص بودن پدر فرزندی که متولد می‌شود، جلوگیری می‌کند.
از آنجایی که کودکانی که در بازه ۳۰۰ روزه متولد می‌شوند به عنوان فرزندان شوهر سابق طبقه‌بندی می‌شوند، برخی از زنان تولد فرزند خود را در فهرست خانواده یا koseki ثبت نمی‌کنند.
زنانی که همسران آزارگر را ترک می‌کنند بیشتر تمایل دارند از ثبت نام کودک به عنوان فرزندان آزارگر جلوگیری کنند.

آنطور که منابع مختلف توضیح داده koseki سیستمی شبیه ثبت احوال است که برای فرآیندهای رسمی و تثبیت هویت افراد به کار می‌آید. 

تفاوت خبرگاردین با خبر اعتمادآنلاین در چیست؟

اعتماد آنلاین از «بازگشت به قانون قرن نوزدهم» خبر داده در حالی که گاردین نوشته «قانون قرن نوزدهمی اصلاح می‌شود».

اعتمادآنلاین از تصویب این قانون توسط یک هیات دولتی خبر داده در حالی که گاردین نوشته اصلاح این قانون از سوی یک هیات دولتی توصیه شده‌است.

اعتماد آنلاین نوشته قرار است قانون ژاپن اصلاح شود و ازدواج زنان ۱۰۰ روز پس از طلاق ممنوع شود در حالی که طبق نوشته گاردین قانون ممنوعیت ازدواج مجدد زنان ۱۰۰ روز پس از طلاق در حال حاضر اجرا می‌شود و یک هیئت دولتی توصیه کرده این بند از قانون نیز همراه  قانونی که به طور خودکار فرزندانی را که ۳۰۰ روز پس از ازدواج مجدد به دنیا می‌آیند فرزند همسر سابق می‌داند، اصلاح شود. 

درباره ازدواج مجدد زنان در ژاپن در حال حاضر چه قانونی اجرا می‌شود؟

علی نورانی، مترجم ارشد رادیو ژاپن که در این کشور زندگی می‌کند و در صفحه اینستاگرامش درباره زندگی در ژاپن و عقاید و اعتقادات و قوانین این کشور اطلاعات می‌دهد، درباره این قانون به فکت‌نامه می‌گوید: «قانون قرن نوزدهم یا دوران میجی، ممنوعیت ازدواج زنان پس از طلاق ۶ ماه بوده‌است اما در سال ۲۰۱۶ این ممنوعیت به ۱۰۰ روز کاهش یافت.»

قانون اصلاح شده در سال ۲۰۱۶ در سایت وزارت دادگستری ژاپن توضیح داده شده‌است. ترجمه گوگل چند خط اول اصلاح این قانون را چنین برگرداند: «در اول ژوئن ۲۰۱۶ قانون اصلاح نسبی قانون مدنی وضع شد و مدت ممنوعیت ازدواج مجدد زنان از ۶ ماه به ۱۰۰ روز کاهش یافت این قانون در هفتم همان ماه ابلاغ و اجرا شد.» 

قانون مربوط به ازدواج مجدد زنان به طور مفصل در ماده ۷۳۳ قانون مدنی ژاپن توضیح داده شده‌است. 

علی نورانی می‌گوید قانون ممنوعیت ازدواج ۱۰۰ روزه زنان پس از طلاق در حال حاضر در ژاپن وجود دارد اما در واقع اجرا نمی‌شود چون زن می‌تواند با گواهی پزشک مبنی بر این که در زمان طلاق باردار نبوده، در کمتر از ۱۰۰ روز هم ازدواج کند.» 

این موضوع در پاراگراف دوم ماده ۷۳۳ قانون مدنی ژاپن ذکر شده است و فرم مربوط به گواهی پزشک نیز در سایت دادگستری ضمیمه شده است.

قرار است قانون ممنوعیت ازدواج ژاپن چه تغییری کند؟

یک هیات دولتی گفته‌اند قصد دارند این قانون را اصلاح کنند اما جزییات این اصلاح مشخص نیست. علی نورانی می‌گوید: «لایحه هنوز نهایی نشده اما ظاهرا قصد بر این است که کلا این ممنوعیت ۱۰۰ روزه حذف شود اما چون لایحه هنوز تقدیم پارلمان نشده جزییات اصلاح مشخص نیست.»

آیا عده طلاق اسلامی و قانون ژاپن درباره ممنوعیت ازدواج مجدد زنان پس از طلاق  شبیه هستند؟

عده در اصطلاح فقه عبارت از تربص (حـالت انتظار) شرعی است کـه زن بعد از طلاق و زوال نکاح و یـا وفات لازم است مدتی درنگ کرده، سپس شوهر دیگر اختیار کند. عده در فقه اسلامی انواع گوناگونی دارد که عبارت است از: ۱. عده طلاق؛ ۲. عده وفات؛ ۳. عده مفقود الاثر؛ ۴. عده آمیزش اشتباهی. که زن برای هر کدام از انواع یادشده، باید زمانی را در حالت انتظار سپری نماید. طبق ماده ۱۱۵۱ قانون مدنی ایران، عده طلاق و عده فسخ نکاح سه طهر است مگر اینکه زن با اقتضای سن عادت زنانگی نبیند که در این صورت عده او ۳ ماه است.

طهر در لغت به معنای پاکی و در فقه معنای پاکی از عادت ماهیانه را می‌دهد یعنی بعد از سه بار تمام شدن عادت ماهیانه عده زن تمام می‌شود و می‌تواند ازدواج مجدد کند.

ازدواج مجدد زن پس از طلاق اسلامی تا پایان عده که سه ماه یعنی بین ۹۰ روز است، ممنوع است. در ژاپن نیز ازدواج مجدد زنان تا ۱۰۰ روز پس از طلاق ممنوع است. گفته می‌شود این قانون به منظور مشخص شدن پدران فرزندان متولد شده، پیشنهاد شده است.

بعضی فقهای شیعه می‌گویند یکی از اهداف تعیین عده در فقه اسلامی نیز مشخص بودن پدران فرزندان است پس از این جهت این قانون می‌تواند شبیه عده  طلاق اسلامی تلقی شود اما در ژاپن این ممنوعیت پیشتر ۶ ماه بوده و از سال ۲۰۱۶ به ۱۰۰ روز کاهش یافته است.

ضمن این که دریافت گواهی پزشک مبنی بر عدم بارداری می‌تواند مانع اجرای این قانون شود. در قانون فقه اما این ممنوعیت حتما باید اجرا شود و گواهی پزشک هم اجازه ازدواج مجدد در مدت عده را صادر نمی‌کند. 

اعتماد آنلاین روز ۱۹ بهمن گزارشی با این عنوان منتشر کرده است: «عده طلاق اسلامی در ژاپن رسمیت یافت. 

این گزاره برداشت اشتباهی از گزارشی است که چند روز پیش‌تر در روزنامه گاردین چاپ لندن منتشر شده است. در گزارش گاردین صحبت از تصویب یک قانون تازه نیست، بلکه موضوع آن پیشنهاد اصلاح قانونی است که از قرن نوزدهم در ژاپن برای ازدواج دوباره زنان وضع شده است. طبق این قانون ازدواج زنان پس از طلاق به مدت ۱۰۰ روز ممنوع است.

این قانون شباهت زیادی به احکام فقهی «عده طلاق» در اسلام که طبق ماده ۱۱۵۱ قانون مدنی ایران مدت آن سه ماه بعد از طلاق است.

بنابراین فکت‌نامه به این خبر که «عده طلاق اسلامی در ژاپن رسمیت یافت» نشان نادرست می‌دهد.