مطبوعات و رسانه‌ها
نشریات چاپی و آنلاین
مجله لنست می‌گوید کووپارس، پیشرفته‌ترین واکسن استنشاقی دنیاست.
نادرست
مقاله لنست درباره واکسن استنشاقی رازی کووپارس
خبری که این روزها در شبکه‌های اجتماعی، صدا و سیما و سایت‌های خبری منتشر شده، می‌گوید مجله علمی و معتبر لانست اعلام کرده کووپارس، پیشروترین واکسن استنشاقی دنیاست. برخی نیز مانند ایرنا از عبارت «پیشرفته‌ترین» در خبرهای خود استفاده کرده‌اند. به نظر می‌رسد منبع این خبر نیز صحبت‌های رضا بنی هاشمی، مدیر بیوتکنولوژی موسسه رازی در کرج باشد. در این مطلب، به سراغ مقاله اصلی می‌رویم و این گفته را بررسی می‌کنیم.
آیا مقاله در مجله لنست منتشر شده است؟
خیر. اولین نکته این است که مقاله در مجله لنست منتشر نشده است. این مقاله قرار است به زودی در شماره ۷۶ نشریه eBioMedicine یکی از نشریات وابسته به Lancet چاپ شود. هر چند می‌توان همین الان آن را در سایت لنست نیز مطالعه کرد. مقاله، مروری است بر مطالعات، پژوهش‌ها و آزمایش‌هایی که در زمینه «واکسن‌های استنشاقی کووید ۱۹» انجام شده است.
سایت لنست این مقاله را در تاریخ ۴ بهمن ۱۴۰۰ در سایت خود قرار داده است. بنابراین مقاله در نشریه‌ای که با نام Lancet می‌شناسیم «چاپ» نشده اما قرار است به زودی در یکی از نشریات زیرمجموعه لنست چاپ شود.
درباره مقاله منتشرشده چه می‌دانیم؟
این مقاله که در بخش Review مجله منتشر شده، به سراغ سوژه‌ای با عنوان «واکسن‌های استنشاقی کووید ۱۹» رفته است. این نوع از واکسن‌ها از طریق تنفس، وارد بدن افراد می‌شوند. تا کنون هیچ‌کدام از واکسن‌های تاییدشده که به صورت عمومی در برنامه واکسیناسیون کشورها استفاده می‌شوند، واکسن استنشاقی نیستند اما تحقیقات بر روی این نوع از واکسن کووید ۱۹ ادامه دارد.
در گزارش می‌خوانیم که این گونه از واکسن‌ها می‌توانند چه مزیت‌هایی داشته باشند و در ادامه نیز اشاره می‌شود که این واکسن‌ها در مرحله آزمون‌های بالینی هستند. در جدول شماره ۲ که مقاله با عنوان «مراحل کارآزمایی بالینی واکسن‌های استنشاقی» منتشر کرده است، نام ۱۲ واکسن «استنشاقی» کووید ۱۹ دیده می‌شود که واکسن «Razi Cov Pars» نیز یکی از آنهاست.
بر اساس اطلاعاتی که در جدول آمده، فاز اول و دوم «کارآزمایی بالینی» این واکسن تمام شده است و در حال حاضر واکسن در «فاز سوم کارآزمایی بالینی» بر روی ۴۱ هزار و ۱۲۸ نفر آزمایش شده است.
در این جدول، اشاره شده که این واکسن ایرانی از نوع Protein subunit است و این موضوع در متن مقاله نیز تکرار شده است. مقاله در بخش مربوط به واکسن‌های Protein subunit به این مساله اشاره می‌کند که واکسن Razi Cov Pars نیز در ایران مراحل اول و دوم کارآزمایی بالینی با طی کرده و در مرحله سوم کارآزمایی بالینی است.
این کلیه اطلاعاتی است که پس از خواندن این مقاله درباره واکسن رازی کووپارس متوجه می‌شویم.
آیا این مقاله داوری همتا شده است؟
بله. این مقاله در بخش Review در نشریه eBioMedicine منتشر شده و طبق تعریفی که در سایت لنست وجود دارد، تمامی این‌گونه مقالات حتما از سوی داورانی «بیرون از تحریریه» این نشریه، داوری همتا Peer Review می‌شود.
آیا لنست درباره کیفیت واکسن رازی اظهارنظر کرده است؟
خیر. همان‌طور که اشاره کردیم، این مقاله گزارش کرده که واکسن رازی کووپارس در مرحله سوم کارآزمایی بالینی است. این مقاله در هیچ جمله‌ای از عبارت «پیشروترین» یا «پیشرفته‌ترین» واکسن استفاده نکرده است.
اساسا، هم این واکسن و هم سایر واکسن‌های استنشاقی که در این مقاله به آنها اشاره شده است، در مراحل اولیه‌اند و تا تمام نشدن مراحل آزمایش‌های بالینی و بررسی‌ها، نمی‌توان درباره کیفیت، اثربخشی یا هر خصوصیت دیگر آنها اظهارنظر کرد. در واقع تصویری که شنیدن چنین خبری در ابتدا ممکن است به ذهن مخاطبان بیاید این است که این نشریه شروع به بررسی و مقایسه فناوری‌های این واکسن‌ها کرده و در نهایت به این نتیجه رسیده که واکسن ایرانی، پیشرو و یا پیشرفته است. در حالی که چنین اتفاقی نیفتاده است.
البته ممکن است منظور از «پیشروترین» این باشد که این واکسن در مرحله سوم کارآزمایی بالینی است و دیگر واکسن‌ها هنوز در مراحل اول یا دوم کارآزمایی بالینی به سر می‌برند. این تعبیر در مقاله وجود ندارد و اساسا مشخص نیست غیر از جنبه تبلیغاتی و بزرگ‌نمایی خبری، دقیقا چه معنایی می‌تواند داشته باشند. اما حتی اگر این تعبیر غیردقیق و گمراه‌کننده را نیز قبول کنیم، باز هم یک واکسن استنشاقی دیگر در همین لیست داریم که در مرحله سوم کارآزمایی بالینی است. واکسن استنشاقی تولید موسسات دانشگاهی در هنگ‌کنگ و چین هم فاز سوم کارآزمایی بالینی خود را بر روی ۴۰ هزار نفر آغاز کرده‌اند.
درباره واکسن رازی کووپارس چه می‌دانیم؟
رازی کوو پارس یک واکسن کووید-۱۹ بر پایه پروتئین نوترکیب است که توسط موسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی، ایران در حال ساخت است. این واکسن شامل دو دز تزریقی و یک دز استنشاقی است.
جمع‌بندی
رسانه‌ها در ایران اعلام کرده‌اند نشریه معتبر لنست، واکسن رازی کووپارس را به عنوان پیشروترین واکسن استنشاقی کووید ۱۹ در جهان معرفی کرده است. برخی رسانه‌ها نیز عنوان «پیشرفته‌ترین» را به نقل از لنست به این واکسن داده‌اند.
این مقاله در ژورنال لنست چاپ نشده است. مجله‌ای با نام eBioMedicine که یکی از نشریات زیرمجموعه لنست است، در مقاله‌ای به سراغ روند پیشرفت واکسن‌های استنشاقی کووید ۱۹ رفته است.
در این مطلب، گزارشی از روند بررسی ۱۲ واکسن استنشاقی تهیه شده که واکسن رازی کووپارس نیز یکی از آنهاست. در گزارش آمده این واکسن مراحل یک و دوی کارآزمایی بالینی را پشت‌سر گذاشته و در مرحله سوم کارآزمایی بالینی است. اشاره‌ای به پیشرو بودن یا پیشرفته بودن این واکسن در مقاله به چشم نمی‌خورد.
حتی اگر بخواهیم مفهوم غیردقیق پیشرو بودن را به مراحل کارآزمایی بالینی نیز نسبت دهیم، باز هم واکسن دیگری وجود دارد که در مرحله سوم کارآزمایی بالینی خود به سر می‌برد.
بنابراین با توجه به آنکه مجله eBioMedicine در مقاله خود چنین موضوعی را درباره پیشرو بودن یا پیشرفته بودن واکسن رازی کووپارس اعلام نکرده، فکت‌نامه به این ادعا نشان «نادرست» می‌دهد.