آمار مصرف سوخت‌های فسیلی در ایران چقدر است؟

محمدباقر قالیباف رئیس مجلس شورای اسلامی، روز ۲۷ آبان ۱۴۰۰ در همایش سراسری مدیران کمیته امداد امام خمینی، گفت: «با احتساب مجموع سوخت‌های فسیلی، روزانه بیش از ۵ میلیون بشکه نفت مصرف داخلی داریم.» 

او در این همایش با انتقاد از مصرف بالای انرژی در کشور گفت: «کمبود پول و امکانات نداریم و با احتساب مجموع تمام سوخت‌های فسیلی و تبدیل آن به بشکه نفت، روزانه بیش از ۵ میلیون بشکه نفت مصرف داخلی داریم، شما به سایر کشورها نگاه کنید؛ چه کشوری اینگونه مصرف می‌کند؟»

سوخت‌های فسیلی چیست؟ آمار مصرف سوخت‌های فسیلی در ایران چقدر است؟ آیا سرانه مصرف انرژی در ایران بالاتر از میانگین جهانی است؟ 

سوخت‌های فسیلی کدام است؟

نفت، گاز و زغال سنگ سه منبع اصلی سوخت‌های فسیلی است که باعث تولید گازهای گلخانه‌ای در جهان می‌شود. از این حیث، پیمان‌نامه پاریس بر کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی و کاهش گازهای گلخانه‌ای برای مقابله با تغییرات اقلیمی تاکید دارد. 

آمار عرضه و مصرف سوخت‌های فسیلی در ایران چقدر است؟

بهترین منبع برای پیدا کردن پاسخ این سوال ترازنامه انرژی است که سالانه از سوی وزارت نیرو منتشر می‌شود. آخرین ترازنامه انرژی موجود مربوط به سال ۱۳۹۷ است که در تاریخ ۳۰ آذر ۱۳۹۹ منتشر شده است. 

در جدول شماره ۹-۱ صفحه ۹۴ این ترازنامه، معادل نفتی (میلیون بشکه معادل نفت خام) عرضه کل و همین طور مصرف نهایی انواع انرژی کشور در سال ۱۳۹۷ منتشر شده‌است. 

طبق این آمار با احتساب تولید، واردات، صادرات، کاهش ذخایر و محاسبه سوخت‌های بین‌المللی میزان عرضه کل منابع انرژی فسیلی (نفت خام و فرآورده‌های نفتی، گاز طبیعی، زغال سنگ و محصولات زغال‌سنگ) ۱۸۹۱ میلیون بشکه معادل نفت خام بوده‌است. اگر این رقم را بر ۳۶۵ روز سال تقسیم کنیم متوسط عرضه روزانه انرژی فسیلی در ایران ۵/۱۸ میلیون بشکه معادل نفت خام بوده است. 

اما کل انرژی عرضه شده به مصرف نهایی نمی‌رسد. اگر تلفات، مصارف بخش انرژی و مصارف نیروگاهی را کسر کنیم، آمار مصرف نهایی منابع انرژی فسیلی در سال ۱۳۹۷ به حدود ۱۲۸۴/۸ میلیون بشکه معادل نفت خام می‌رسد که اگر آن را به تعداد روزهای سال تقسیم کنیم به نرخ مصرف متوسط  ۳/۵۲ میلیون بشکه معادل نفت خام می‌رسیم. 

مقایسه آمار سال‌های ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷ نشان می‌دهد میزان عرضه کل منابع انرژی فسیلی طی یک سال ۳/۸ درصد رشد کرده است، از آن میزان رشد کل مصرف نهایی حدود ۶/۷ درصد بوده است. دو جدول زیر نشان می‌دهد آمار عرضه و مصرف نهایی منابع انرژی فسیلی در این دو سال چقدر بوده‌اند.

جزئیات مصرف نهایی هم نشان می‌دهد در سال ۱۳۹۷ بخش خانگی با نسبت ۲۷/۹ درصد بیشترین آمار مصرف منابع انرژی فسیلی را داشته است. پس از آن میزان مصرف بخش حمل نقل با نسبت ۲۷/۵ درصد و بخش صنعت با ۲۳/۹ درصد بالاترین میزان مصرف سوخت‌های فسیلی را داشته‌اند. 

جدول زیر آمار کل مصرف نهایی انرژی فسیلی را به تفکیک بخش‌های مختلف نشان می‌دهد. 

میزان مصرف انرژی‌های فسیلی طبق آمارهای بین‌المللی چقدر است؟ 

داده‌های آخرین گزارش انرژی BP (شرکت بریتیش پترولیوم) نشان می‌دهد میزان مصرف کل انرژی ایران در سال ۲۰۲۰ میلادی ۱۲.۰۳ اگزا ژول بوده است که ۱۱/۷۸ اگزا ژول آن از طریق نفت، گاز طبیعی و زغال سنگ تامین شده است. 

 اگر آن را به واحد میلیون بشکه معادل نفت خام تبدیل کنیم به عددی در حدود ۱/۹۲۵ میلیارد بشکه در سال می‌رسیم. اگر این عدد را بر تعداد روزهای سال تقسیم کنیم به عددی در حدود ۵/۲۸ میلیون بشکه معادل نفت خام می‌رسیم.

آیا سرانه مصرف انرژی در ایران بیش از سایر کشورهاست؟

گزارش سال ۲۰۲۱ بی‌پی نشان می‌دهد که سرانه مصرف انرژی در ایران در سال ۲۰۲۰ معادل ۱۴۳.۲ گیگا ژول در ساعت (معادل ۲۳/۴ بشکه نفت) است. از این نظر سرانه مصرف انرژی دست کم در ۲۶ کشور دیگر (ایسلند، قطر، سنگاپور، ترینیداد و توباگو، امارات متحده عربی، کانادا، نروژ، کویت، عربستان سعودی، عمان، آمریکا، ترکمنستان، کره جنوبی، لوکزامبورگ، استرالیا، سوئد، تایوان، فنلاند، هلند، روسیه، بلژیک، نیوزلند، قزاقستان، اتریش، آلمان و جمهوری چک) از ایران بیشتر است. 

اما ترکیب منابع انرژی در همه کشورها یکسان نیست. اگر داده‌های جدول دیگری را که در گزارش BP بر اساس میزان مصرف انواع سوخت تهیه شده (جدول صفحه ۱۱) بررسی کنیم می‌بینیم، ایران بعد چین، آمریکا، هند، روسیه و ژاپن، ششمین کشوری است که بالاترین میزان مصرف سوخت‌های فسیلی انرژی  (نفت، گاز و زغال‌سنگ) را در جهان دارد.  جمعیت این پنج کشور که آمار مصرف سوخت‌های فسیلی در آنها بیشتر از ایران است بین ۱/۵ تا ۱۶ برابر ایران است. 

جمع‌بندی

 محمدباقر قالیباف رئیس مجلس شورای اسلامی روز ۲۷ آبان ۱۴۰۰ در همایش سراسری مدیران کمیته امداد امام خمینی، مدعی شد: «آمار مصرف داخلی سوخت‌های فسیلی، معادل روزانه بیش از ۵ میلیون بشکه نفت است…  چه کشوری اینگونه مصرف می‌کند؟»

بر اساس آخرین ترازنامه انرژی کشور، میزان عرضه منابع انرژی فسیلی (نفت، گاز و زغال سنگ) در سال ۱۳۹۷ حدود ۵/۲ میلیون بشکه معادل نفت خام است. همه انرژی عرضه شده به مصرف نهایی نمی‌رسد چنانکه همین آمار نشان می‌دهد میزان مصرف سوخت‌های فسیلی در این سال حدود ۳/۵۲ میلیون بشکه معادل نفت خام است. 

طبق آخرین گزارش انرژی جهان که توسط موسسه معتبر بریتیش پترولیوم (BP) منتشر می‌شود، میزان مصرف سوخت‌های فسیلی در ایران ۱۱/۷۸ اگزا ژول در سال ۲۰۲۰ است که متوسط روزانه آن حدود ۵/۲۸ میلیون بشکه معادل نفت خام است. 

آمار کلی مصرف انرژی در ایران خیلی بالا نیست. سرانه مصرف انرژی دست کم در ۲۶ کشور بیشتر از ایران است، اما تنوع منابع انرژی در ایران کم است و ۹۸ درصد انرژی مصرفی خود را از سوخت‌های فسیلی تامین می‌کند. محاسبه داده‌های BP نشان می‌دهد ایران بعد از چین، آمریکا، هند، روسیه و ژاپن، ششمین مصرف‌کننده بزرگ سوخت‌های فسیلی در جهان است. 

با این اوصاف فکت‌نامه به این گفته محمدباقر قالیباف که «آمار مصرف داخلی سوخت‌های فسیلی، معادل روزانه بیش از ۵ میلیون بشکه نفت است» نشان «درست»‌ می‌دهد.