درستی‌سنجی ادعای خامنه‌ای درباره پیشرفت افغانستان در ۲۰ سال گذشته

رهبر جمهوری اسلامی ایران مدعی است: «افغانستان امروز به لحاظ پیشرفت‌های مدنی و عمرانی اگر از ۲۰ سال قبل عقب‌تر نباشد جلوتر نیست.» 

علی خامنه‌ای، روز ششم شهریور ۱۴۰۰ در دیدار با اعضای هیئت دولت سیزدهم کفته است: 

«.. اینها کار آمریکا است. بیست سال آمدند افغانستان را اشغال کردند و در این بیست سال انواع و اقسام ظلم‌ها را به افغان‌ها کردند؛ مجلس عزایشان را، مجلس عروسی‌شان را بمباران کردند، جوان‌هایشان را کشتند، عناصر فراوانی از اینها را بی‌جهت به زندانهای گوناگون انداختند، ده‌ها برابر -چندده برابر- تولید مواد مخدر را در افغانستان افزایش دادند؛ این کارها را کردند، یک قدم هم برای پیشرفت افغانستان برنداشتند؛ یعنی افغانستان امروز از لحاظ پیشرفتهای مدنی و پیشرفتهای عمرانی و مانند اینها از آن زمان اگر عقب‌تر نباشد جلوتر نیست؛ یعنی هیچ کار نکردند.»

آیا افغانستان به نسبت ۲۰ سال قبل هیچ پیشرفت مدنی و عمرانی نداشته است؟ برای پاسخ به این سوال کافی است وضعیت برخی شاخص‌های مهم اجتماعی و اقتصادی افغانستان را در دو دهه گذشته بررسی کنیم. 

رشد اقتصادی 

افزایش چشمگیر تولید ناخالص داخلی افغانستان بین سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۲۰ نشان از پیشرفت اقتصادی این کشور دارد. داده‌های بانک جهانی نشان می‌دهد حجم تولید ناخالص داخلی افغانستان (به قیمت ثابت) بعد از حمله آمریکا در پاییز سال ۲۰۰۱ از حدود ۷میلیارد دلار (به دلار ثابت ۲۰۱۰) به بیش از ۲۱ میلیارد دلار (دلار ثابت ۲۰۱۰) در سال ۲۰۲۰ رسیده است. 

به عبارتی اقتصاد افغانستان در دو دهه گذشته حدود ۳ برابر بزرگ‌تر شده، در حالی که در همین مدت رشد تجمیعی اقتصاد ایران ۴۶درصد بوده است. اقتصاد پاکستان، دیگر همسایه افغانستان نیز در همین مدت مشابه تقریبا دو برابر بزرگ‌تر شده است. 

اگر در محاسبات افزایش جمعیت را هم در نظر بگیریم و سرانه تولید ناخالص داخلی (به قیمت ثابت) را در ۲۰ سال گذشته مقایسه خواهیم دید در این مدت سهم هر افغانستانی از اقتصاد ۶۶ برابر رشد کرده است. این نسبت در پاکستان ۴۱ درصد و در ایران تنها ۱۷ درصد بوده است. 

آموزش

آمارهای معتبر بین‌المللی نشان می‌دهند نرخ رشد ثبت نام دانش‌آموزان از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۲۰ بیش از پنج برابر رشد داشته است. 

نرخ ثبت نام دانش‌اموزان دختر هم که بعد از به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان به صفر رسیده بود، در ده سال گذشته به بیش از ۸۰ درصد رسید. در قرن گذشته میلادی هیچ وقت نرخ ثبت نام دختران افغانستانی عمدتا بین ۱۰ تا ۲۰ درصد بود و در نقطه اوج خود در سال ۱۹۹۵ به ۳۰ درصد نرسیده بود. 

یکی از مهم‌ترین تحولات اجتماعی - مدنی در افغانستان در طول ۲۰ سال گذشته باز شدن در دانشگاه‌ها به روی دانشجویان دختر بود که پیش از این توسط طالبان مسدود شده بود. گزارش سال ۱۳۹۹ وزارت تحصیلات عالی افغانستان حاکی است:

• تعداد محصلان دختر از صفر در سال ۱۳۸۱ به ۴۹۰۶۷ تن در نهادهای تحصیلات عالی دولتی در سال ۱۳۹۷ رسید.
• تعداد استادان اناث از ۲۰۴ تن در سال ۱۳۸۱ به ۸۲۲ تن در سال ۱۳۹۷ افزایش یافت. 
• تعداد محصلان اناث در مؤسسات تحصیلات عالی خصوصی نیز از ۲۶۶۹ تن در سال ۱۳۸۹ به ۵۲۶۹۶ تن در سال ۱۳۹۷ افزایش یافت.
• تعداد استادان اناث در موسسات تحصیلات عالی خصوصی از ۵۶ تن در سال ۱۳۸۹ به ۱۶۱۷ تن در سال ۱۳۹۷ افزایش را نشان میدهد. 
• امروز تمام نهادهای تحصیلات عالی خصوصی و دولتی شاهد حضور بیش از ۴۰۰ هزار محصل هستند که ۲۸ درصد آنها را دختران تشکیل میدهند.

بر اساس گزارش وزارت تحصیلات عالی افغانستان «نخستین سیستم آموزشی آنلاین با شعار علم توانایی است، زیر نام افغان ایکس، در سال ۱۳۹۷ از سوی وزارت تحصیلات عالی راه اندازی گردید که با استفاده از این سیستم، متقاضیان میتوانند از طریق اینترنت بدون محدودیت زمانی و مکانی در همه جا و همه وقت با داشتن امکانات ابتدایی مثل موبایل و لب‌تاپ به کورس‌های تحصیلی پوهنتون‌های معتبر کشور و جهان دسترسی داشته و در ارتقای دانش مسلکی خویش از آن بهره‌مند شوند.» 

بهداشت و درمان

آمارهای بین‌المللی نشان می‌دهند با اینکه جمعیت افغانستان در دو دهه گذشته حدود دو برابر شده است، اما سرانه پزشک و تخت بیمارستانی نیز در این کشور افزایش داشته است. یعنی تعداد پزشکان و ظرفیت بیمارستانی در این کشور طی دو دهه گذشته بیش از دو برابر رشد داشته است. 

وزارت صحه یا وزارت سلامت افغانستان سال ۲۰۱۸ در گزارشی آورده: «در سال ۲۰۰۲، تنها ۹ در صد مردم افغانستان به عرضه خدمات صحی اساسی دسترسی داشت و نود و یک در صد مردم افغانستان عمدتا در روستاها از دسترسی به خدمات صحی اساسی محروم بود.»

این گزارش می‌افزاید: «تا سال ۲۰۰۲، میزان مرگ و میر مادران شانزده صد در هر صد هزار ولادت زنده، میزان مرگ و میر اطفال زیر سن پنج سال دو صد و پنجاه و پنج در هر هزار ولادت زنده و میزان مرگ و میر نوزادان ۱۶۷ در هر هزار ولادت زنده گزارش داده می‌شد.» وزارت صحه افغانستان وضعیت سال ۲۰۱۸ نظام سلامت این کشور را اینگونه ترسیم کرده است: «امروز اضافه تر از نود در صد مردم افغانستان در یک ساعت فاصله با مرکز صحی قرار دارند، استفاده از عرضه خدمات صحی تزیید یافته است، سطح دسترسی مردم به خدمات صحی بالا رفته است و عدالت در عرضه خدمات صحی تامین گردیده است.»

جمع‌بندی

علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی ایران، مدعی است: «افغانستان امروز به لحاظ پیشرفت‌های مدنی و عمرانی اگر از ۲۰ سال قبل عقب‌تر نباشد جلوتر نیست.» 

ما نمی‌دانیم منظور آقای خامنه‌ای از «پیشرفت‌های مدنی و عمرانی» چیست، اما می‌دانیم اغلب شاخص‌های اقتصادی و اجتماعی نشان از توسعه و پیشرفت افغانستان در بیشتر زمینه‌ها دارد. 

به عنوان مثال میزان رشد اقتصادی افغانستان در دو دهه گذشته بیش از همسایگان خود بوده است. حجم تولید ناخالص داخلی در این کشور (بر اساس قیمت ثابت) حدود ۳ برابر افزایش یافته، در حالی که اقتصاد ایران در این مدت کمتر از ۱/۵ برابر و اقتصاد پاکستان حدود ۲ برابر رشد کرده است. 

رشد و توسعه آموزش در افغانستان حتی از اقتصاد هم بیشتر بوده. نرخ ثبت نام کودکان در مدارس ابتدایی از سال ۲۰۰۱ تا الان بیش از پنج برابر بیشتر شده است و نرخ ثبت نام دختران از صفر درصد در زمان طالبان به بیش از ۸۰ درصد رسیده است. 

وضعیت تحصیلات زنان پیش از طالبان هم تعریفی نداشت. اما پیش از به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان، نسبت جمعیتی دانشجویان دختر به پسر در این کشور از ۲۸ درصد هم گذشته بود. طبق آمارهای رسمی تا ۳ سال پیش جمعیت دانشجویان دختر به بیش از ۱۰۰ هزار نفر رسیده بود. 

طبق گزارش‌های رسمی وزارت صحه (بهداشت) افغانستان، نرخ دسترسی به خدمات درمانی در افغانستان از ۹ درصد در سال ۲۰۰۲ به ۸۷ درصد در سال ۲۰۱۸ رسیده است. آمارهای بین‌المللی حکایت از این دارند که با اینکه جمعیت افغانستان در دو دهه گذشته بیش از دو برابر افزایش یافته، به نسبت سرانه پزشک و سرانه تخت‌بیمارستانی هم افزایش داشته است. یعنی هم جمعیت پزشکان و هم تعداد تخت بیمارستانی در افغانستان بیش از دو برابر شده است. 

با این اوصاف فکت‌نامه این گفته آقای خامنه‌ای را که «افغانستان امروز به لحاظ پیشرفت‌های مدنی و عمرانی اگر از ۲۰ سال قبل عقب‌تر نباشد جلوتر نیست» خلاف واقعیت می‌داند و به آن نشان «نادرست» می‌دهد.