روحانیت موافق تعطیلی اماکن مذهبی به دلیل شیوع کرونا بود یا با آن مخالفت کرد؟

ابراهیم رئیسی، رئیس قوه قضاییه روز دوشنبه ۱۹ اسفند ۱۳۹۸، در جلسه شورای عالی قوه قضاییه با تقدیر از مراجع، علما و حوزه‎های علمیه برای همکاری و همیاری در مقابله با شیوع ویروس کرونا، گفت: 

«اولین مراکزی که برای تعطیلی اجتماعات خود اعلام آمادگی کردند، نهادهای مرتبط با روحانیت، مساجد، نمازهای جمعه و مراکز مذهبی بود. البته تشخیص وزارت بهداشت به عنوان فرمانده قرارگاه مقابله با کرونا این نبود که شهر خاصی قرنطینه شود و در این موضوع تصمیم‎گیری به‎صورت کامل و بدون هیچ‎گونه ممانعتی در اختیار این قرارگاه بود.»

آیا روحانیت و نهاد دین در مقابله با شیوع ویروس کرونا پیش قدم بود؟ فکت‌نامه در این گزارش با بررسی روند شیوع ویروس کرونا در ایران و با نگاهی به روزشمار این واقعه، نقش نهاد دین، روحانیت و امور دینی کشور را در پیشگیری از اشاعه این ویروس را مورد ارزیابی قرار می‌دهد.

 

اعلام رسمی کشف ویروس کرونا در قم

اعلام رسمی کشف ویروس کرونا در قم، پایتخت مذهبی ایران و محل استقرار تیم رهبری حوزه علمیه، سبب شد تا از همان روز اول نگاه‌ها متوجه نقش نهاد دین و روحانیت در مقابله با این ویروس باشد. درست دو روز مانده به برگزاری انتخابات مجلس یازدهم، در روز ۳۰ بهمن ۱۳۹۸، خبر مرگ دو شهروند قمی در اثر ابتلا به ویروس کرونا در رسانه‌ها نگاه‌ها را به قم جلب کرد. معاون وزیر بهداشت در اولین گزارش، به طور تلویحی ابتلای افراد فوت شده به ویروس کرونا را تایید کرد ولی اعلام قطعی را به دریافت نتایج آزمایشات تکمیلی دانست و بیمارستان کامکار قم به عنوان بیمارستان مخصوص رسیدگی به بیماران کرونا معرفی شد تا بیماران مشکوک به کرونا به این بیمارستان مراجعه کنند.

بحث قرنطینه شدن قم از همان لحظه اول، در شبکه‌های اجتماعی مطرح شد ولی این اتفاق نیفتاد. در چرایی قرنطینه نشدن قم هنوز حرف و حدیث‌ها باقی است.

اولین اقدام دولت در واکنش به کشف ویروس کرونا در قم که با مرگ دو شهروند قمی همراه بود، اعلام تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها بود. همزمان با اعلام تعطیلی کلیه مدارس و دانشگاه‌ها در روز پنج شنبه اول اسفند ۱۳۹۸، حوزه علمیه قم نیز تمامی کلاس‌های درس طلاب را تعطیل اعلام کرد.

 

۱ اسفند ۱۳۹۸

این روز با پیام رئیس دانشگاه علوم پزشکی قم آغاز شد که از مردم خواست در خانه‌ها بمانند و بیرون نیایند. در این روز به رغم اعلام تعطیلی کلاس درس طلاب، ولی رسانه‌های محلی از امتناع دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم از همکاری در مقابله با شیوع کرونا در قم خبر دادند و اعلام کردند که مراکز آموزشی و علمی این نهاد حوزوی فعال است. شش روز بعد دانشگاه باقرالعلوم وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم اعلام کرد کلیه نشست‌ها و کارگاه‌ها در دانشگاه باقرالعلوم لغو شد. یعنی برای مدت شش روز این دانشگاه از توقف برنامه‌های آموزشی خود خودداری کرده است.

یکی از مهم‌ترین پیشنهادات در راستای پیشگیری از شیوع بیماری در قم، تعطیلی اماکن مذهبی و بستن در حرم و مساجد و محل‌های زیارتی این شهر مذهبی بود. پیشنهادی که آغازگر مجادله میان روحانیون و مقام‌های دولتی در سطح استان قم شد.

 

۲ اسفند ۱۳۹۸

انتخابات مجلس یازدهم در قم مثل بقیه استان‌ها و به روال گذشته برگزار شد فقط اعلام شد که افراد می‌توانند از ثبت اثر انگشت خود روی برگه رای خودداری کنند.

در این روز با وجود اضافه شدن رسمی ۷ نفر دیگر به آمار بیماران مبتلا به ویروس کرونا در قم، حرم حضرت معصومه و برنامه‌های مذهبی این مکان تعطیل و متوقف نشد تنها اعلام شد که حصاری برای جلوگیری از لمس ضریح توسط زائران کشیده شده است.

 

۳ اسفند ۱۳۹۸

به رغم اعلام ضرورت لغو تجمعات، هنوز لغو مراسم اعتکاف که هر سال در ماه رجب برگزار می‌شود اعلام نشده است. 

 

۴ اسفند ۱۳۹۸

تعداد مبتلایان به کرونا به ۴۸ نفر در قم رسیده ولی حرم حضرت معصومه کماکان به روی زائران باز است. در این روز علی اکبر حسینی نژاد مشاور تولیت حرم حضرت معصومه معتقد است بستن حرم ممکن است مردم را بی پناه کند. او در مخالفت با بسته شدن حرم می‌گوید: 

«تعطیل کردن حرم چه ضرورتی دارد؟ مردم خودشان باید مراقب باشند. تعطیل کردن حرم پیام تلخی دارد، اینجا پناهگاه مردم است و نشستن مردم در گوشه‌ای از حرم و صحن، مشکلی پیش نمی‌آورد. حالا زائران به ضریح دست نزنند و لمس نکنند و معمولا زائران توجیه هستند و مراعات می‌کنند.» 

 

۵ اسفند ۱۳۹۸

آزمون ورودی جامعه الزهرا وابسته به حوزه علمیه خواهران به تعویق افتاد. استاندار قم رسما اعلام کرد مراسم اعتکاف برگزار نمی شود. 

 شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد تصمیم گیری در خصوص تعطیلی اماکن مذهبی خارج از کنترل دولت است. استاندار قم در این روز در نشستی با خبرنگاران با بیان اینکه بستن حرم و جمکران مستلزم هماهنگی با تولیت این دو اماکن مقدس است گفت: 

«موارد به تولیت این دو اماکن مقدس منتقل شده هم به حاج آقا سعیدی و هم به حاج آقا رحیمیان گفته شده و مقرر شده که اینها ملاحظات بهداشتی را رعایت کنند.»

با وجود تصویب شورای تامین استان مبنی بر ممنوعیت برگزاری نماز جماعت در حرم، روابط عمومی آستان مقدس حضرت فاطمه معصومه(س) در خبری اعلام کرد: 

«جمعی از مردم قم امروز با حضور پرشور خود در حرم مطهر کریمه اهل ‌بیت(ع) برخلاف مصوبه شورای تامین استان قم به برپایی اقامه نماز جماعت در شبستان امام خمینی(ره) حرم مطهر اقدام کردند و خواستار برداشته شدن حائل‌های اطراف ضریح مطهر شدند.»

 

۶ اسفند ۱۳۹۸

در حالی که اعلام مرگ ۵۰ شهروند قمی توسط نماینده این شهر در مجلس، همه را در بهت فرو برده است، معاون خدمات زائران مسجد جمکران از «تشکیل کمیته ضد بحران در مسجد جمکران برای مقابله با کرونا» خبر داد. یعنی تا آن روز هنوز مسجد جمکران باز است. او گفته کمیته ضد بحران مسجد مقدس جمکران با عضویت همه معاونین و مدیران این مکان مقدس جهت تصمیم گیری‌های ضروری برای مقابله با بیماری کرونا تشکیل شده است.

آیت الله علوی گرگانی از مراجع قم در این روز اعلام کرد که هر روز با پوشش دست برای پاسخ به سوالات شرعی مراجعین در دفتر خود حضور دارد.

 

۷ اسفند ۱۳۹۸

به رغم تصویب ممنوعیت برگزاری نماز جماعت در حرم حضرت معصومه ولی گزارش ایرنا حاکی است که مراسم نماز جماعت در حرم حضرت معصومه برگزار و حصار نصب شده اطراف ضریح نیز برچیده شده است.

اما بحث برانگیزترین اقدام تولیت آستان حضرت معصومه،‌ انتشار یادداشتی در پایگاه خبری این نهاد مذهبی با عنوان «آرامش و سکینه عمومی تنها واکسن شناخته شده برای مقابله با یک اپیدمی/ معماری ایمانی حریم فاطمی سد پولادین مبارزه با اپیدمی کرونا» بود مطلبی که از اختلاف نظر عمیق این نهاد با ستاد ملی مبارزه با کرونا که خواستار توقف برنامه‌های مذهبی و پیشگیری از اجتماعات است حکایت دارد. با انتشار وسیع این یادداشت در شبکه‌های اجتماعی، تولیت حضرت معصومه  پس از حذف مطلب از روی سایت با صدور بیانیه‌ای این یادداشت را نظر نویسنده دانست و اعلام کرد نظر تولیت این نیست و آماده همکاری با ستاد مقابله با کرونا است. 

مدیریت آستان حضرت معصومه در حالی این یادداشت و محتوای آن را تکذیب کرد که در همین روز آیت‌الله سعیدی تولیت حرم حضرت معصومه گفته بود: «ما این حرم مقدس را دارالشفا می‌دانیم، دارالشفا یعنی مردم بیایند و از امراض روحی و جسمی شفا بگیرند. بنابراین باید اینجا باز باشد، باید با قوت مردم بیایند؛ البته ما احتیاط را هم شرط می‌دانیم و مسائل بهداشتی را هم رعایت می‌کنیم».

?s=20

۸ اسفند ۱۳۹۸

برگزاری نماز جمعه در قم و سایر مراکز استان‌ها لغو و اعلام شد نماز جمعه تا اطلاع ثانوی برگزار نمی‌شود. 

 

۹ اسفند ۱۳۹۸

با وجود اعلام برگزار نشدن نماز جمعه، رسانه‌های محلی از برگزاری نماز جمعه توسط عده ای از مردم قم، پشت در مصلی قم خبر دادند. در عکس‌های منتشر شده از این مراسم نشان می‌دهد تعدادی از روحانیون قم در این نماز شرکت کرده بودند.

۱۲ اسفند ۱۳۹۸

مسجد جمکران قم اعلام کرد مراسم اعتکاف در این مسجد برگزار نمی‌شود.

 

۱۵ اسفند ۱۳۹۸

در حالی که شیوع ویروس کرونا کشور را در وضعیت قرمز قرار داده ماموستا انور آدمی امام جمعه شهرستان سقز در بازدید از مراکز درمانی این شهر می‌گوید: «امروز باید به گونه‌ای رفتار کنیم که اجازه ندهیم این بیماری کشور را به تعطیلی بکشاند، زیرا تعطیل شدن کشور برنامه و خواست دشمنان این انقلاب و ملت است.» سخنانی که نشان می‌دهد برخی امامان جمعه هنوز درکی از عمق فاجعه ندارند.

 

۱۹ اسفند ۱۳۹۸

برخی کاربران توییتر از برپایی مراسم روضه و توسل به ائمه در خیابان‌های قم «برای رهایی از بلا و مریضی» خبر دادند.

در حالی که در این روز برخی رسانه‌ها از دستور به تعطیلی مساجد توسط مرکز رسیدگی به امور مساجد خبر دادند، مرکز رسیدگی به امور مساجد آن را اشتباه در برداشت از بیانیه قبلی دانست و اعلام کرد: 

«درب مساجد در اوقات شرعی باز است و اکثریت قریب به اتفاق ائمه جماعات در مساجد، این کانون‌های توحیدی معرفتی حضور دارند و نماز جماعت با توجه به درخواست‌های مکرر ائمه جماعات و عموم متدینین و اهل مسجد به‌حمدالله در بسیاری از مساجد استان و کشور با رعایت کامل توصیه‌های بهداشتی وزارت بهداشت و مرکز رسیدگی به امور مساجد (در اقل وقت) دایر است و این کانون امن الهی همچنان در این شرایط حساس، ملجاء و پناه همه اقشار جامعه است.» 

این مرکز اعلام کرد برگزار نشدن نماز جماعت در شرایط فعلی منوط به تشخیص و تصمیم امام جماعت، هیات امنا و بسیج مساجد و تایید مرکز رسیدگی به امور مساجد است. امور مساجد الزامی در این زمینه مطرح نکرده است.

 

جمع‌بندی

ابراهیم رئیسی، مدعی است: «اولین مراکزی که برای تعطیلی اجتماعات خود اعلام آمادگی کردند، نهادهای مرتبط با روحانیت، مساجد، نمازهای جمعه و مراکز مذهبی بود.» 

اما بررسی‌های ما نشان می‌دهد:

۱- روحانیون با نفوذ قم، از جمله نماینده ولی فقیه، امام جمعه و تولیت حرم رسما تا یک هفته بعد از اعلام رسمی شیوع کرونا در قم به طور رسمی و علنی با تعطیلی اماکن مقدس و مذهبی مخالفت کرده‌اند. 

۲- شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد قرنطینه شدن قم نیز منوط به اعلام نظر و موافقت حوزه علمیه و تولیت حرم حضرت معصومه و مسجد جمکران بوده است. 

۳- کلاس‌های درس حوزه علمیه همزمان با تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها تعطیل شد ولی برخی مدارس علمیه از جمله دانشگاه باقرالعلوم وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه تا شش روز بعد از اعلام رسمی کشف کرونا در قم برنامه‌های آموزشی را تعطیل نکردند.

۴- به رغم صدور حکم برگزار نشدن نماز جمعه قم، ولی عده ای از مردم و تعدادی از روحانیون پشت مصلی قم نماز جمعه را برگزار و یک روحانی امامت جماعت را برعهده داشته است.

۵- روایت شهروندان قمی، از این واقعیت حکایت دارد که هنوز در خیابان‌های قم، مراسم روضه و توسل برپاست.

۶- بیانیه مرکز رسیدگی به امور مساجد نشان می‌دهد در حال حاضر در مساجد باز و نماز به جماعت برگزار می‌شود. این مرکز تصمیم گیری در خصوص برگزار یا برگزار نشدن نماز جماعت را در حیطه امام جماعت،‌ هیات امنای مسجد و بسیج مساجد می‌داند.

فکت‌نامه به دلیل وجود مجموعه‌ای از شواهد آشکار در رد این ادعا که «اولین مراکزی که برای تعطیلی اجتماعات خود اعلام آمادگی کردند، نهادهای مرتبط با روحانیت، مساجد، نمازهای جمعه و مراکز مذهبی بود.» به این گفته ابراهیم رئیسی، رئیس قوه قضاییه نشان «شاخ‌دار» می‌دهد.