افزایش ۷۰۰۰برابری قیمت دلار؟

مصطفی کواکبیان، نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی، ۲۵ بهمن ماه ۱۳۹۶ گفته است: «قیمت دلار از ابتدای انقلاب تاکنون ۷۰۰۰ برابر افزایش یافته است و این در حالی است که قیمت دلار در کشورهای همسایه از جمله امارات، عربستان و کویت ثابت است». او در تذکری خطاب به حسن روحانی رییس‌جمهوری ایران گفت: «دولت به رغم تزریق روزانه ۵ میلیون دلار به بازار ارز نتوانسته جلوی افزایش قیمت را بگیرد. از ابتدای انقلاب نرخ دلار از ۷ تومان به بیش از ۴۹۰۰ تومان رسیده که این مساله نشان می‌دهد ارزش پول ملی بیش از ۲۰ درصد کاهش یافته است.»

برای بررسی این گفته، سراغ تاریخچه قیمت ارز رفتیم و با مراجعه به قسمت «نرخ بازار غیررسمی دلار» بانک اطلاعات بانک مرکزی، تاریخچه ۳۹ ساله متوسط سالانه قیمت ارز را استخراج کردیم.

طبق شواهد معتبر، متوسط قیمت دلار در سال ۱۳۵۷، ۱۰ تومان بوده است.

با احتساب قیمت ۴۹۰۰ تومانِ آقای کواکبیان، مشاهده می‌شود که نرخ ارز طی ۳۹ سال بعد از انقلاب نزدیک به ۵۰۰ برابر افزایش پیدا کرده است، نه ۷۰۰۰ برابر.

با این حال احتمال بروز خطا در ادعای مطرح شده کم نیست. بعید نیست نماینده مردم تهران قیمت دلار ۷ تومانی سال ۱۳۵۶ را به جای سال ۱۳۵۷ در نظر گرفته‌ و به اشتباه حاصل تقسیم ۴۹۰۰ بر ۷ را به جای ۷۰۰، ۷ هزار اعلام کرده است. برای اطمینان تلاش کردیم از خود او بپرسیم و از آنچه در رسانه‌ها نقل شده مطمئن شویم، که به سوالمان پاسخی داده نشد.

آنچه مسلم است، گفته آقای کواکبیان حتی به فرض اشتباه لفظی، باز هم نادرست است، اما ما به این بسنده نکرده و تلاش می‌کنیم با بررسی دقیق تغییرات قیمت دلار در بازار ایران، تصویری شفاف‌تر از واقعیت موجود به دست دهیم.

بررسی تغییرات ۴۰ ساله بازار ارز در ایران

یک دلار آمریکا در سال ۱۳۵۷، ۱۰ تومان بوده است. اگر بخواهیم تصویری دقیق از ارزش ۱۰ تومان پول ایرانی در سال ۱۳۵۷ داشته باشیم، می‌توانیم با مراجعه به محاسبه‌گر هوشمند تورم بانک مرکزی متوجه شویم که از چیزی در حدود ۸۲۰۰ تومان در دی ماه ۹۶ حرف می‌زنیم.

یعنی در سال ۱۳۵۷ دلار را با پولی معادل ۸۲۰۰ تومانِ امروز، خرید و فروش می‌کردند؛ بیش از ۳ هزار تومان گران‌تر از قیمت کنونی. به تعبیری می‌توان گفت ارزش امروز دلار کمتر از ارزش آن در سال ۱۳۵۷ است و درواقع طی این سال‌ها جلوی افزایش طبیعی قیمت دلار گرفته شده است.  

حتی در سال ۵۶ هم که متوسط نرخ دلار ۷ تومان بوده، باز هم نرخ دلار به قیمت ثابت از امروز گران‌تر بوده است.  

ارزش ۷ تومان سال ۵۶، معادل ۵۶۰۰ تومان در دی ماه ۹۶ است.

در نمودار پایین محنی آبی‌ قیمت دلار را در بازار ایران از ۱۳۵۷ تا به امروز نشان می‌دهد. منحنی سبز مربوط به ارزش دلار بر اساس نرخ ثابت سال ۱۳۹۵ است و منحنی قرمز نشان‌ می‌دهد اگر ارزش دلار از سال ۵۷ بر اساس تورم بالا می‌رفت اوضاع چگونه بود.

در این میان منحنی سبز (ارزش دلار بر اساس قیمت ثابت) تصویر دقیق‌تری از تغییرات ارزش دلار در ایران پس از انقلاب ارائه می‌کند و نشان می‌دهد در کدام مقاطع دلار در ایران گران و در چه مقاطعی ارزان بوده است.

منحنی زیر هم نشان می‌دهد تغییرات سالیانه قیمت دلار (قرمز) چه نسبتی با تغییرات سالیانه تورم (نارنجی) دارد. مثلا در سال ۹۱ نرخ تورم ۳۱ درصد و اما دلار نسبت به سال قبل، ۹۲ درصد گران شده. یا در سال ۱۳۸۲، تورم ۱۶ درصد بوده ولی قیمت دلار ۴ درصد افزایش داشته است.

در نتیجه فرض کنیم اگر یک ایرانی در سال منتهی به انقلاب اسلامی، می‌توانست با معادل یک دلار آمریکا سبد کالایی تهیه کنند، امروز برای تهیه همان سبد کالایی باید یک دلار و ۶۰ سنت بپردازد.

مقایسه ایران با عربستان و کویت

بگذارید همین موضوع را با وضعیت عربستان و کویت دو کشوری که مصطفی کواکبیان به عنوان مثال از آنها نام برده امتحان کنیم.

برای این کار لازم است داده‌های مربوط به تغییر بهای شاخص کالا در این کشورها را داشته باشیم و در این راه آمار موجود در مرکز داده‌های بانک جهانی راه گشا است. بر اساس این داده‌ها می‌توان تغییر قیمت‌ کالاها را بین سال‌های ۱۹۷۹ تا ۲۰۱۶ در هر ۳ کشور مقایسه کرد.

سال پایه در محاسبات بانک جهانی ۲۰۱۰ است. یعنی  فرض شده شاخص کالا در آن سال مساوی با ۱۰۰ است. با این فرض در سال ۱۹۷۹ شاخص کالا در ایران کمتر از نیم واحد، در عربستان ۶۸ و در کویت ۳۶ واحد بوده است.

به تعبیری در فاصله سال‌های ۱۳۵۷ تا ۱۳۸۹، قیمت سبد کالایی در ایران ۲۲۰ برابر، در عربستان ۱/۵ برابر و در کویت ۲/۷ برابر شده است.

از این فراتر در فاصله سال‌های ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۵، قیمت‌ کالاهای مورد نیاز مردم ایران ۳۰۰ درصد رشد داشته (۳ برابر شده است)، در حالی که در دو کشور دیگر افزایش قیمت‌ها حدود ۲۰ درصد بوده است.

این آمار به طور صریح نشان‌دهنده اوضاع وخیم و ناپایدار اقتصاد ایران در طول ۳۹ سال گذشته است.

از زمان انقلاب اسلامی تا به الان، در حالی که قیمت کالا در کویت ۳ برابر شده و در عربستان سعودی میزان کل تورم فقط ۸۰ درصد بوده، اما در ایران قیمت‌ها ۸۱۷ برابر شده‌اند (طبق آمار بانک مرکزی شاخص بهای کالا در سال ۵۷ برابر با ۰/۱۳۷ بوده و در دی ماه ۹۶ برابر با ۱۱۲).

حال اگر دلار آمریکا را وارد ماجرا کنیم متوجه می‌شویم که هر سه کشور در پایین نگاه داشتن نرخ دلار رفتار نسبتا مشابهی داشته‌اند. به خصوص ایران و عربستان که هر دو به دلایل مختلف قیمت دلار را پیش حدود ۶۰ درصد پایین‌تر از ارزش تورمی ۴۰ سال پیش نگاه داشته‌اند.

ملاحظات

محاسبات و آمار بالا البته دو ملاحظه مهم دارند که باید به آنها توجه داشت:

نکته اول: برای تعیین ارزش تورمی دلار مهم است که کدام تاریخ را مبدا قرار می‌دهیم. مثلا اگر مبدا را سال ۱۳۸۴ قرار دهیم، نتیجه متفاوت از آن خواهد بود که مبدا را سال ۱۳۹۲ بدانیم. با توجه به اینکه در این گزارش به طور مشخص وضعیت حال حاضر با اول انقلاب مقایسه شده، ما هم مبدا محاسبات تورمی را سال ۱۳۵۷ قرار داده‌ایم و فرض کرده‌ایم که ۱۰ تومان (میانگین قیمت آن سال)، ارزش واقعی دلار آمریکا بوده است.

نکته دوم: باید توجه داشت عوامل دیگری هم به جز تورم (مانند صادرات و واردات، وضعیت تولید، بحران‌های خارجی و سیاست‌های ارزی کشورها) در تعیین نرخ ارز اثر گذارند. با این همه وقتی بحث ارزش پول ملی و قدرت خرید پیش می‌آید، مهم‌ترین عامل موثر در تحلیل نرخ ارز تغییرات تورم است.

جمع‌بندی

نوسان نرخ ارز در ایران تحت تاثیر عوامل مختلفی اتفاق افتاده است. از جمله عوامل داخلی می‌توان به کاهش سود بانکی، ادامه رکود بازار مسکن که همیشه در ایران پررونق بوده و نبود بازار سرمایه‌گذاری جایگزین اشاره کرد. از جمله عوامل خارجی هم مخارج ارزی کشور بیش از نیازهای ارزی بوده، به علاوه که به گفته برخی تحلیل‌گران ایران برای انتقال درآمدهای ارزی خود به داخل کشور مشکل دارد.

با این همه شواهد و قرائن نشان می‌دهد که پشتِ بازار ارز ایران، تورم انباشته‌ای وجود دارد که در صورت شکستن سد، می‌تواند هم نرخ دلار و هم اقتصاد ایران را دچار نوسان و چالش جدی کند.

از ابتدای انقلاب تا به امروز شاخص بهای کالاها در ایران ۸۱۷ برابر شده، در حالی که قیمت دلار کمتر از ۵۰۰ برابر رشد داشته است.

فکت‌نامه ضمن تایید وضعیت وخیم و پرنوسان اقتصاد ایران در سال‌های پس از انقلاب که در روزهای اخیر یکی دیگر از نشانه‌های آن در نوسان‌های شدید بازار ارز ظهور و بروز پیدا کرده، گفته مصطفی کواکبیان را درباره «افزایش ۷هزار برابری قیمت دلار از انقلاب تا کنون» نادرست می‌داند.

در واقع قیمت دلار در ایران از سال ۱۳۵۷ تا کنون ۴۹۰ برابر شده است و همین خود به اندازه کافی گویا است و نیازی به اغراق نیست. ارائه آمار غیردقیق، باعث رواج اطلاعات نادرست به جای فکت‌‌‌های معتبر می‌شود.

https://www.sharethefacts.co/share/0e403c48-0003-4162-b188-17780a60d882